“Zločin kakav Banjaluka ne pamti”: Ubistvo tri člana porodice Poljokan 80 godina pod velom tajne

06.09.2020. | 09:07

Krvavavo ubistvo tri člana bogate banjalučke porodice Poljokan već osam decenija je pod velom tajne i ostaje nerješiva misterija za mnoge istraživače.

Ubistvo se desilo u gluvo doba noći između 17. i 18. oktobra 1940. godine kada su mesarskim nožem zvjerski iskasapljeni Salomon Haim Poljokan, njegova supruga Micika i dvadesetogodišnji sin Rafael. Na mjestu ubistva pronađeni su brojni krvavi tragovi, ali oni su ostali samo nijemi svjedok zločina koji ne otkriva ubice.

Pravo prezime ove porodice bilo je Levi, ali su spletkom okolnosti dobili nadimak Poljokan pa je njihovo pravo prezime vremenom gotovo potpuno zaboravljeno.

Tokom istrage, prema podacima iz arhivske građe tadašnje Uprave policije Banjaluka, forenzičari su na vratima i zidovima u kući pronašli krvavi otisak dlana, prstima razmazanu krv te tragove gumenih čizama. To je na početku istrage ulivalo nadu da će monstrume brzo stići ruka pravde, ali je zločin ostao misterija.

Vrbaske novine su pisale da su razbojnici iskasapili članove porodice i da se radi o zločinu kakav “Banjaluka ne pamti”. Poslije ubistva, pisale su tadašnje novine, Banjalučani su prepričavali kako je to veče, ne znajući da mu je posljednje, stari Poljokan kao po običaju bio u hotelu “Palas”, gdje se kartao sa društvom. On je, sada se zna, te kobne noći u ponoć otišao kući, a ujutro je njegova služavka otkrila zločin. Kada je došla da probudi gazdu, zatekla je stravičan prizor, Salamona kako leži u lokvi krvi dopola svučen sa tri rane na tijelu. Kada je stigla policija, otkrivene su stravične razmjere zločina, pronađeni su mrtvi i iskasapljeni Salomonova supruga Micika i sin Rafael. Uviđajem je utvrđeno da su ubice u kuću ušle iz dvorišta, popevši se preko pomoćnih objekata na terasu, a odatle u Salomonovu sobu, a potom i u spavaću sobu njegovih najmilijih. Ubistvo je uznemirilo Banjalučane i diglo na noge policajce tadašnje Vrbaske banovine i Kraljevine Jugoslavije, ali je dolaskom ratnog vihora palo u sjenku. Zločin međutim nikada nije zaboravljen i o njemu su mnogi pisali i pričali u poratnim godinama Drugog svjetskog rata.

Zbunjeni i nesposobni

Istoričar Zoran Pejašinović kaže da su istražioci u ovom slučaju bili dosta zbunjeni i nesposobni da se uhvate u koštac sa takvim zločinom.

“Priča o ubistvu porodice Poljokan ima elemente trilera i gotovo je hičkokovska i vrti se oko sto likova. Mnogi su bili osumnjičeni, a posebno pod lupom je bio komšija, mesar Mirko Kovačić, budući ustaša te banjalučki ljotićevci. Zanimljivo je da je ustaška vlast, koja je uspostavljena u Banjaluci pola godine poslije ubistva, nastavila istragu, ali nije došla ni do kakvih rezultata, iako je u gradu dominantno mišljenje bilo da iza zločina stoje ljotićevci”, kazao je Pejašinović, piše Glas Srpske.

Pojasnio je da je teško reći da li je zločin nad porodicom Poljokan djelo ustaša, iako se mesar Kovačić kasnije hvalio da je on počinio monstruozno trostruko ubistvo.

“Mnogo više indicija i argumenata ima za optužnicu protiv drugog Hrvata, koji se zvao Ilija Italo iz Motika, koji je bio nekvalifikovani radnik, vrlo sumnjivog dosijea. Ono što priči daje poseban ton jeste da je Italo bio ljotićevac. Tada, pa i kasnije, u gradu je dominantno, mada ne i jedino, mišljenje bilo da iza svega stoje banjalučki ljotićevci. To pominje i Zlatko Puvačić, znameniti hroničar Banjaluke, koji je u to doba bio sudija Okružnog suda”, priča Pejašinović.

Istragu o ubistvu Poljokanovih, koje je još u kolektivnom pamćenju Banjalučana, vodila je Uprava policije Banjaluka u tadašnjoj Vrbaskoj banovini, čiji su istražioci saslušali više od 100 svjedoka i osumnjičenih. Saslušavana je rodbina ubijenih, posluga, ispitivani lokalni kriminalci, policijski službenici, doušnici, ali slučaj nikada nije riješen. Sumnjalo se da su ubice najbliže komšije, a među prvim osumnjičenima bio je mesar Kovačić, koji je kasnije prišao ustaškom porketu i postao desna ruka stožernika NDH za Krajinu, nekadašnjeg advokata Viktora Gutića. Pod lupom istrage bio je i seljak iz Motika Cvijo Stijaković, a policija je tada saslušala njegove kolege, koji su rekli da je on u noći zločina spavao u kafani Mehmeda Džanića u Krupi na Vrbasu, što ga je spasilo ćelije.

Prema izvještaju tadašnje Uprave policije slučaj je okarakterisan kao provalna krađa u kojoj su ubijene tri osobe. U okviru istrage rađena su i vještačenja tragova krvi i otisaka, ali ništa od toga nije dalo rezultate. Šef daktiloskopskog odsjeka policije iz Zagreba Vjekoslav Kreč je analizirao i vještačio krvave tragove na vratima soba i u kući ubijenih. U njegovom izvještaju iz 1940. godine stoji da nije mogao da identifikuje tragove na vratima sobe pokojnog Rafaela i Micike, jer su otisci neupotrebljivi i radi se samo o mrljama razmazane krvi. Otiske je našao i na maloj uokvirenoj slici ubijenog Salomona, koja je bila bačena sa stolića na pod. Utvrdio je da pripadaju sobarici Mariji Zimbikijević, koja je tada “pala” pod sumnju, a istražiocima je ispričala da je dan prije ubistva 17. oktobra popodne sa pomenutog stolića uzimala pribor za jelo te je tom prilikom dirala sliku. Krvavi tragovi koji su davali najviše nade istražiocima da riješe slučaj bili su otisak dlana u hodniku kuće i tragovi cipela po podu.

“Krvavi trag cipele s gumenom petom pokazuje da je do sada još nepoznata osoba ili počinilac ubistva nakon zločina prošao kroz hodnik u kuhinju, dalje kroz kuhinju na terasu i sa terase se na uglu zgrade spustio po prislonjenoj dasci u dvorište. Snimljeni tragovi upoređeni su sa cipelama ubijenih, njihovog osoblja u kući, kao i osumnjičenih lica, ali njihove cipele, kao i pete nisu ni najmanje bile slične snimljenim tragovima. Takođe otisak dlana upoređen je sa trojicom osumnjičenih, ali nije bilo poklapanja”, zaključio je vještak Kreč u svom nalazu.

Policija je tragajući za dokazima saslušala i tadašnjeg biletara bioskopa “Palas” Arsena Jovanovića, koji je kazao da je u dvorištu kuće Poljokanovih noću između 17. i 18. oktobra 1940. godine, pet minuta do tri časa, vidio tri muškarca.

“Jedan je bio obučen u sivi balon, a na glavi je imao šešir, ne znam koje boje. Druga dvojica su imala kratke zimske kapute nepoznate boje, a na glavi šešire. Onaj što je bio u balon svilenoj kabanici nosio je bateriju i još neke predmete, a drugi je išao za njim držeći revolver u ruci, dok je treći vukao veliku dasku i to, po mom mišljenju, pod prisilom, jer su mu drugi stalno psovali majku da požuri”, izjavio je Jovanović, koji je ubrzo poslije pobjegao kao dobrovoljac u Šibenik, u njemačku mornaricu, a zatim i porekao svoju izjavu, rekavši da je ona plod njegove fantazije.

Šta je čula dadilja

Među saslušanim svjedocima bila je i Vladislava Šuler, tadašnja dadilja djeteta Poljokanove kćerke. Ona je čula vrisak u noći ubistva, a istražiocima je rekla da je mislila da dijete plače pa se nije puno obazirala na to.

Ovo monstruozno trostruko ubistvo u praskozorje Drugog svjetskog rata počelo je da pada u zaborav. Po dolasku ustaških vlasti u Banjaluku takvi zločini su bili dio svakodnevice i novu vlast nije zanimala sudbina banjalučkog trgovca iz predratne buržoazije. Oni su zločin gurnuli u fioku, a odlukom suda krivični postupak protiv nepoznatog počinioca trostrukog ubistva obustavljen je 1941. godine.

Istoričar Pejašinović kaže da je zločin puno uticao na stanje duhova u gradu na Vrbasu u to doba i da je strah zavladao u mnogim banjalučkim domovima, a posebno među Jevrejima.

“Valja imati u vidu da je nacizam u Evropi već uzeo maha i da je rat uveliko bjesnio na Starom kontinentu. Treba podsjetiti da je Kraljevina Jugoslavija u doba ovog zločina bila zahvaćena talasom dirigovanog antisemitizma, u čemu je, osim Ljotićevih novina, prednjačio beogradski, vladin list “Vreme” te da je upravo u to vrijeme kraljevska vlada donijela dvije poznate antisemitske uredbe. Jednom se ograničava Jevrejima trgovina živežnim namirnicama, a drugom (tzv. numerus calusus) upis u škole “, priča profesor Pejašinović.

Krađa

Prema pisanju lista Pravda iz 1940. godine tokom istrage ubistva Poljokanovih utvrđeno je da je ubica ukrao zlatni časovnik starog Salomona, novčanik sa tadašnjih 7.000 dinara (tada vrijedno 127,77 dolara, a danas 2.350). Taj list navodi da je istraga pokazala da zločinac nije mogao da otvori kasu u kojoj je bilo nakita i drugih vrijednosti od oko 300.000 dinara (u to doba, oko 5.454,4 dolara ili danas 100.938 dolara).

U policijskim izvještajima tada je pisalo da je razbojnik iz drugih soba pokupio mnoštvo ključeva da otvori kasu, ali nije uspio. Te detalje javnosti je list “Pravda” prenio u broju od 21. oktobra 1940. godine.