Tara iskopala najdublji kanjon u Evropi: Od izvlačenja oblovine do evropske prestonice raftinga

09.07.2022. | 11:52

Rafting u Foči – turistička vožnja Tarom, kroz najdublji kanjon u Evropi, i dalje Drinom, prvo drvenim splavovima, a kasnije gumenim čamcima danas je jedna od najvažnijih privrednih grana te opštine, a specifičan je po tome što je proistekao iz jedne druge ekonomske djelatnosti – šumarstva i kao takav ima stogodišnju tradiciju.

Prema podacima Muzeja Stare Hercegovine u Foči, prva grupa turista i to iz Njemačke i Engleske drvenim splavovima Drinom zaplovila je 1923. godine, mada je i prije te godine bilo individualnih spuštanja austrougarskih činovnika željnih razgledanja jedinstvenog krajolika i uživanja u uzbudljivoj vožnji pjenušavim brzacima.

Izvlačenje šumske građe sa fočanskih planina počelo je još u 19. vijeku, za vrijeme austrougarske okupacije, a s obzirom da nije postojala razvijena putna mreža niti željeznica, trupci su transportovani rijekom.

Sa planine gdje bi bili posječeni, trupci su spuštani točilima ili rižama na obalu, gdje bi se sajlama i velikim klanfama povezivali u splavove.

Jedan prosječan splav bio bi širok šest, a dugačak 20 metara i u njega bi se moglo uvezati od 25 do 100 trupaca. Upravljalo se dumenovima – fiksiranim velikim drvenim veslima sa obje strane plovila.

Trupci su spuštani rijekom i bez povezivanja, a pratili bi ih splavovi kojima su upravljali triftari, čiji je glavni alat bio capin, kojim bi u slučaju zastoja i zaglavljivanja građe na vješt način regulisali riječni saobraćaj.

Oblovina je rijekom spuštana do strugara, odnosno pilana na obalama Drine, a prva od njih bila je pilana Varda u Višegradu.

Kustos istoričar Muzeja Stare Hercegovine Danko Mihajlović priča da su se vremenom spontano počeli prevoziti ljudi, čisto iz radoznalosti u čemu su prednjačili činovnici i visoki oficiri austrougraskog okupacionog aparata.

“Međutim, prvi zabilježeni turisti, imamo podatke da se to desilo 1923. kada su grupe engleskih i njemačkih turista namjenski došli u fočanski kraj”, priča fočanski istoričar.

Spretni triftari, kako su se zvali vozači splavova, građu su transportovali do Foče i Višegrada, a kada je došlo do ujedinjenja u Kraljevinu Jugoslaviju i brisanja granice na Drini, vozili bi splavove dalje Savom sve do Beograda.

Putovanje do Višegrada trajalo je pet časova po visokom vodostaju, po srednjem sedam, a po niskom i do 10 časova, a godišnje se spuštalo oko 1.200 splavova.

Triftari su se tim fizički zahtjevnim poslom bavili generacijama, pa su stekli veliku vještinu. Mnogi od njih nisu znali da plivaju, pa danas nazivi lokaliteta na Tari – Milića pošta, Lazni kamen, Taranina pošta, Sobov kamen i drugi svjedoče koliko je opasan taj posao u kojem su mnogi poginuli.

“Razvojem putne mreže i dolaskom željeznice, ovaj vid transporta šumske građe odumire, ali je ostao turistički segment, jer je ljudima koji vole adrenalinske sportove spuštanje planinskim brzacima na tim neobičnim prevoznim sredstvima bilo primamljivo, tako da je nastao jedan brend po kojem je Foča danas prepoznatljiva”, kaže Mihajlović.

Prema njegovim riječima, Kraljevina je preduzimala mjere da bi poboljšala plovnost, pa je tako Hidrotehničko odjeljenje Državnih voda vršilo minaranje stijena koje su ometale ovaj vid saobraćaja.

On navodi da se početkom tridesetih godina počinje da razvija masovni turizam, kako u Evropi, tako i u Kraljevini Jugoslaviji, pa i u Foči.

“Tada je zabilježeno veće prisustvo stranih turista o čemu svjedoči da je novosadsko turističko preduzeće `Fruška gora` otvorilo svoju ekspozituru 1933. godine u Foči i oni su organizovano dovodili grupe turista iz Francuske, Njemačke, Rumunije. Veoma popularno postaje i kajakaštvo, pa se zajedno sa turistima na splavovima pojavljuju i turisti iz Austrije i Češke koji se svojim kajacima spuštaju plahovitim fočanskim rijekama”, navodi kustos fočanskog muzeja.

Novosadsko preduzeće dovodilo je na splavarenje u Foču i neke od tada slavnih sportista iz Njemačke, a 1937. godine organizovalo je i naučnu ekspediciju od 14 članova, koju je vodio poznati geograf Dragutin Deroko. Rezultat te ekspedicije je izuzetno dragocjena monografija o slivu Drine, od izvorišta Tare do ušća Drine u Savu.

Lokalno stanovništvo je prepoznalo splavarenje kao turistički potencijal, pa je 1933. godine osnovano prvo fočansko turističko udruženje, koje nije bilo samo usmjereno na vožnju splavom, već i na kajakaštvo i obilazak prelijepih planina u okolini.

“Tridesete godine u razvoju masovnog turizma su godine procvata. Tada se turistički obilazak različitih destinacija pojavio kao stalni životni ritual i od tada turisti organizovano i masovno dolaze i u naše krajeve”, istakao je Mihajlović.

Turističke drvene splavove osamdesetih godina prošlog vijeka polako počinju da mijenjaju gumeni čamci.

Jedan od fočanskih raftera Milomir Mihajlović uslugom spuštanja turista Tarom i Drinom bavi se gotovo četiri decenije.

On napominje da Tara nastaje spajanjem nekoliko rječica na crnogorsko-albanskoj granici na planini Komovi i da je duga 144,5 kilometara, do Šćepan Polja gdje se sastaje sa Pivom, čineći Drinu.

S obzirom da je Tara dosta duža od Pive, za koju se može reći da je njena pritoka, u nekim starim knjigama su se Tara i Drina navodile kao jedna rijeka.

“Izvorno ime Drine je Zelenka ili Zelenika, a čak u nekim knjigama koje su pisane dvadesetih i tridesetih godina, taj krak Tare je smatran da je i to Drina. Od tih 144 kilometra, nekih 80 kilometara je plovna za splavove i čamce”, kaže iskusni fočanski rafter.

On navodi da je eksploatacija šumske građe rijekom trajala sve do sedamdesetih godina, kada su ulogu Tare i Drine preuzeli kamionski putevi.

“Na samoj Tari je postojala, na mjestu Uzlup, brana, most i tu su bile barake, radile su stotine triftara, spustala se dotle građa, a onda dalje selektivno do Foče i Višegrada, do pilana koje su počele da proizvode rezanu građu. Negdje, početkom sedamdesetih godina Tara je nadošla i odnijela most i branu, i sada postoje tragovi, da bi se tada prešlo na kamionski transport građe”, kaže Mihajlović.

On objašnjava da su se Tarom spuštali splavovi, a Drinom splutine – dva povezana splava sa barakom i kuhinjom, što je bila preteča masovnijeg turizma.

“Kada je sedamdesetih godina počeo transport građe kamionima, onda je poslovnica Unis turista iz Sarajeva počela da organizuje masovnija splavarenja za goste iz bivše Jugoslavije i inostranstva i svake godine se broj gostiju povećavao. Sredinom osamdesetih godina pojavili su se prvi rafting čamci, i to dolaskom Francuza, od kojih smo kupili ogromne desantne čamce”, prisjeća se Mihajlović.

Tada su kupljena tri velika francuska čamca, koje su Fočaci nazivali “šabanima”.

“To su čamci koji su prvljeni pedesetih godina, sjećam se da je na njima pisalo 1957, 1958. godina, bili su ogromni, dužine više od šest, širine tri metra sa bananom unutra, koja nije bila fiksirana. Na jednom čamcu vozilo se više od 20 ljudi, sa prtljazima, a upravljala su po dva skipera”, opisuje Mihajlović pionirske rafting korake.

Ta turistička ponuda intenzivirana je krajem osamdesetih godina dolaskom dvojice Slovenaca, koji su se uključili u posao dovođenja turista.

“I onda smo počeli da radimo malo za svoju dušu, malo sa gostima i negdje 1988. počeli smo ozbiljnije da radimo sa `Atlasom`, a najzalužniji su bili braća Hadžimuratović i Mirko Popović, da bi sve stalo 1992. godine”, prisjeća se Mihajlović.

U to vrijeme Tarom su plovili i neobični čamci “silindžeri”, koje je napravio Nacionalni park “Durmitor”. Bili su od gume sa platformom na kojima su sjedili gosti, a upavljalo se dumenovima – velikim veslima kao na splavu.

Fočanska rafting priča ponovo je krenula nakon rata 1997. godine.

Raspadom Jugoslavije i nastankom novih država, Tara je većim dijelom toka ostala u Crnoj Gori, a posljednjih dvadesetak kilometara je postala granica između BiH i Crne Gore, tako da je rafting tura skraćena.

“Krenulo se 1997. godine od livade, sa šatorima, počeli smo da kupujemo prve čamce u Gradačcu. Nismo imali kombije, prevozili smo goste tamićima – postaviš dvije klupe na koje se sjedne, što je turistima bila atrakcija kao i sam rafting. Nismo radili po velikim vodostajima, kretali smo sa sezonom otprilike od 20. juna kad opadne Tara, a danas se vozi od aprila i maja sve do septembra i oktobra”, kaže Mihajlović, koji je vlasnik rafting kampa “Kalista”.

On ističe da je Tara iskopala najdublji kanjon u Evropi, drugi u svijetu, koji na jednom mjestu doseže i više od 1.300 metara dubine, a okružuju je planine sa vrhovima višim od 2.000 metara nadmorske visine, što je, uz činjenicu da je najveći rezervoar pitke vode u Evropi, čini posebno atraktivnom.

“Danas više i ne znam koliko je rafting kampova, ima ih dosta, napravili smo i put našom obalom Tare, koji nam je, i onakav kakav je, mnogo značio u vrijeme korone, jer se nije moglo ići crnogorskom stranom. I ne samo u vrijeme korone, da ne pominjem probleme oko prelaska granice, provjeravanje lične karte, a gosti ne vole da čekaju na vrućini u kombijima”, navodi fočanski rafter.

On ističe da nema kontinenta odakle im gosti nisu dolazili.

“Imali smo čak i iz Južne Amerike – iz Perua, Čilea, Argentine. Od evropskih zemalja mislim da nema nijedne zemlje odakle nismo vozili goste, premda tradicionalno ima zemalja koje vole avanturistički turizam – Nijemci, Česi, Poljaci…”, kaže Mihajlović.

Iz godine u godinu u Foči je sve više moderno uređenih rafting kampova i turista iz cijelog svijeta koji dolaze da uživaju u spustu Tarom i Drinom.

Rafting je vremenom od razvojne šanse postao jedna od glavnih privrednih djelatnosti Foče, pa tu opštinu nazivaju i evropskom prestonicom rafting turizma.

Na Drini danas gotovo da nema drvenih splavova. Ipak, zahvaljujući Fikretu Pendeku, čiji je otac Adem bio jedan od najpoznatijih triftara, s vremnena na vrijeme brzacima Zelenike zaplove povezani trupci, podsjećajući na tu epohu iz privrednog i društvenog života Foče i čuvajući od zaborava to neobično i opasno zanimanje.