Dojče Vele u analizi: Šta hoće BRIKS?

13.08.2023. | 12:21

BRIKS je evoluirao od pukog slogana, do realnog ekonomskog bloka, a uoči predstojećeg samita u Johanesburgu grupa razmišlja i o proširenju, piše Deutsche Welle (DW) u analizi u tome šta je BRIKS, šta želi i koliko je danas važan?

“Od ruske invazije na Ukrajinu, BRIKS je dobio novi zamah”, kaže Žongjuan Zoe Liju, ekspertkinja Savjeta za spoljne odnose SAD.

I zaista, sve više zemalja želi da se pridruži Brazilu, Rusiji, Indiji, Kini i Južnoafričkoj Republici, čuje se uoči samita koji se od 22. do 24. avgusta održava u Johanesburgu, a to izaziva zabrinutost na Zapadu, navodi DW.

Ironija je da je seme BRIKS-a posijano upravo u poznatoj investicionoj banci sa sjedištem u SAD – “Goldman Saks”.

Glavni ekonomista, Britanac Džejms Onil je u izveštaju o stranim ulaganjima 2001. prvi put upotrebio akronim BRIK od početnih slova država koje su označene kao ekonomije veoma ubrzanog rasta i koje će do 2050. dominirati svjetskom ekonomijom.

Tvorac akronima je jedan od ekonomista koji je izradio izvještaj, Rupa Purušotaman.

U dotičnim zemljama je ideja naišla da dobar prijem i 2006. je počela serija sastanka koja je dovela do prvog samita lidera BRIK-a u junu 2009. u Jekaterinburgu.

Već krajem decembra 2010. pridružila im se i Južnoafrička Afrika, dodajući u akronim slovo “S” – BRIKS.

BRIKS nije međunarodna organizacija, već platforma za saradnju i razmjenu i po tome je slična G7 – grupi najrazvijenijih zemalja.

Na meti kritika BRIKS-a je prije svega dominacija SAD i EU u institucijama kao što su Svjetska banka i Međunarodni monetarni fond (MMF), obe sa sedištem u Vašingtonu.

“Krenuli su u veoma veliku misiju, a to je da diverzifikuju postojeći globalni finansijski sistem koji predvodi Zapad”, kaže Zoe Liju.

Objašnjava da je globalna finansijska kriza naterala te zemlje u razvoju da počnu da dovode u pitanje relevantnost, pouzdanost i kredibilitet globalnog finansijskog sistema predvođenog SAD.

“Ne može se poreći da globalni sistem sada karakteriše određena nepravednost. Nema jednakosti između zemalja juga u razvoju i zemalja razvijenog severa”, kaže Luanda Mpungose sa Južnoafričkog instituta za međunarodne poslove.

I Antara Gosal Sing iz indijskog trusta mozgova “Observer Researsh Foundation” saglasna je sa ocjenom da su evidentni duboki nedostaci u trenutnoj međunarodnoj arhitekturi koja ne odražava današnju politiku, ekonomiju i demografiju.

Tu neravnotežu dobro ilustruje poređenje BRIKS-a i grupe G7 koju čine SAD, Kanada, Francuska, Njemačka, Italija, Velika Britanija i Japan.

Dok na G7 otpada 10 odsto svjetske populacije, u zemljama BRIKS-a živi 41,5 odsto svih ljudi na svijetu – 3, 21 milijarde.

Međutim, oko 43 odsto svetskog BDP koncentrisano je u zemljama G7, dok na BRIKS otpada nešto više od četvrtine svjetske ekonomije.

Da bi njihov glas bio jači, u BRIKS-u su do sada koristili dvostruku strategiju – s jedne strane su lobirali za reforme Svjetske banke i MMF-a, s druge osnivali sopstvene institucije kao što je Nova razvojna banka, koja je pokrenuta 2017. godine i finansira razvojne projekte u državama – članicama.

Luanda Mpungose ukazuje da se Nova razvojna banka veoma razlikuje od ostalih finansijskih institucija.

“MMF ili Svjetska banka imaju nešto što se zove Programi strukturnog prilagođavanja. Mi to vidimo kao uslovljavanje: dobićete sredstva, ali ovo je ono što morate da promenite u svojoj zemlji. To je dakle nametanje uslova i mu to uočavamo u dosta slučajeva u afričkim zemljama koje dobijaju zajmove. Ključna razlika je dakle to da Nova razvojna banka ne postavlja uslove”, istakla je Mbungose.

Banka takođe promoviše i upotrebu nacionalnih valuta članica BRIKS-a, a Žongjuan Zoe Liju navodi da je zajednički interes Nove razvojne banke i pojedinih članica BRIKS-a stvaranje alternativnog finansijskog sistema korišćenjem nacionalne valute u trgovinskoj razmjeni, kao i razvoj sopstvenog tržišta obveznica, isto u nacionalnoj valuti.

Ipak, BRIKS funkcioniše u realnom međunarodnom finansijskom sistemu, u kojem je dolar i dalje kralj.

S obzirom na to, a od kada je Rusija sankcionisana zbog invazije na Ukrajinu, banka BRIKS-a prestala je da finansira projekte u Rusiji kako bi izbegla da i sama bude sankcionisana.

Ideja o zajedničkoj valuti više puta je iznošena, ali tek bi trebalo da dobije nekakvu političku snagu.

Kada je riječ o politici, članice BRIKS-a držale su se zajedno čak i nakon što je Rusija napala Ukrajinu, pa su se Kina, Indija i Južnoafrička Republika uzdržale od osude Rusije u Ujedinjenim nacijama, navodi DW i ukazuje da činjenica da se BRIKS sastoji od pet veoma različitih zemalja, često i sa različitim interesima, ograničava obim njihove političke saradnje.

Žongjuan Zoe Liju ističe da BRIKS nije formalni savez, već neformalno partnerstvo i da je ideja da članice dele platformu BRIKS-a i razgovaraju o određenim pitanjima od zajedničkog interesa, ali da svaka zemlja ima i pravo veta.

“U oblastima gdje nemaju zajednički interes ili gde postoje razilaženja, one se onda vraćaju svojim nacionalnim interesima i nacionalnim pristupima”, objašnjava Luanda Mpungose.

To je posljednjih godina pre svega bio slučaj u odnosima Indije i Kine jer su pogranični sukobi doveli do problema između dve najmnogoljudnije nacije na svijetu.

Iako su nastavile da se sastaju na samitima BRIKS-a, dvije strane međusobno su jedna drugoj kočile ideje.

Dok između Rusije i Kine, s jedne, i Zapada, sa druge strane, trenutno rastu tenzije, Indija pokušava da balansira.

Ono što pokazuje da među članicama BRIKS-a postoje različiti prioriteti jeste moguće proširenje.

Domaćin predstojećeg samita, Južnoafrička Republika, saopštila je da je više od 40 zemalja izrazilo interesovanje da se pridruži BRIKS-u, a među njima su i Argentina, Saudijske Arabija i Indonezija.

Proširenje promoviše Kina, ali Indija to donekle vidi kao jačanje uticaja Pekinga.

“Mnogi u Kini smatraju da ograničavanje BRIKS-a na prvobitnih pet članica smanjuje njegov ukupni globalni uticaj, njegovo pravo da govori na globalnim platformama”, kaže Antara Gosal Sing i objašnjava da se iza toga krije sve jača konkurencija između Kine i SAD.

“Kina pokušava da pridobije sve više ekonomija u razvoju iz čitavog sveta da se pridruže kineskom lancu snabdijevanja”, ukazuje Sing.

Bez obzira na sve, diskusija o proširenju pokazuje da bi BRIKS mogao da započne stvaranje šireg međunarodnog bloka zemalja Globalnog juga.

Antara Gosal Sing ukazuje da postoji nedostatak identiteta i da je manje kohezije u pogledu donošenja odluka i da su to nedostaci s kojima se BRIKS trenutno suočava.

S druge strane, Luanda Mpungose ukazuje da to što sve veći broj zemalja želi da se pridruži pokazuje da ima nešto što BRIKS radi kako treba.

“Ne radi se više samo o ekonomskoj diplomatiji. BRIKS se razvija kao blok koji se bavi svim kritičnim oblastima međunarodne saradnje”, ukazuje Mpungose.