Na današnji dan rođen Vuk Stefanović Karadžić – tvorac novog pravopisa i književnog jezika
06.11.2020. | 09:04Reformator srpskog jezika i pravopisa Vuk Stefanović Karadžić /1787-1864/, jedna od najznamenitijih ličnosti srpske kulture, tvorac novog pravopisa i književnog jezika, rođen je na današnji dan 1787. godine.
Osnovnu pismenost učio je u selu kod rođaka trgovca, potom u školi u Loznici i manastiru Tronoša. U Prvom srpskom ustanku bio je pisar vojvode Ćurčije, zatim učitelj u Beogradu i carinik na Dunavu kod Kladova.
Poslije propasti ustanka 1813. godine i odlaska u Beč, počeo je da sakuplja narodne pjesme i umotvorine i rad na srpskom jeziku i pravopisu. Ubrzo je izdao prvu zbirku narodnih pjesama i “Pismenicu” /gramatiku/, a 1818. “Rječnik”.
Pisao je i istorijska svjedočanstva, bavio se etnografijom, organizovao istraživanja u svim kasnijim jugoslovenskim zemljama i vodio ogromnu prepisku.
Borio se protiv samovlašća kneza Miloša Obrenovića i jakog fronta protivnika reforme jezika. Uređivao je almanah “Danicu” i nastojao da Evropu upozna sa srpskim narodnim blagom i prošlošću.
Gigantskim radom /njegovo djelo je sabrano u 39 tomova/, Vuk Karadžić stekao je mnoge pristalice, ali i ogorčene protivnike. Prijatelje je našao u najistaknutijim umovima Evrope, učinio je da srpske narodne pjesme, kultura i istorija postanu poznate širom Evrope, a ugledni univerzitet u Јeni ga je proglasio počasnim doktorom.
Njegove reformatorske ideje odnijele su odlučujuću prevagu 1847. godine, kada su izašle “Pesme” Branka Radičevića, dokaz da se “Vukovim jezikom” mogu pisati i umjetnička djela, a Đura Daničić je djelom “Rat za srpski jezik i pravopis” dokazao da su opravdane Vukove jezičke postavke.
Cijela epoha razvijenog srpskog romantizma bila je pod Vukovim uticajem. Poslije 33 godine u tuđini, njegovi posmrtni ostaci su 1897. godine preneseni iz Beča u otadžbinu i uz Dositeja Obradovića počivaju ispred Saborne crkve u Beogradu.
O Vukovom značaju, koji prevazilazi srpske prostore, govori i činjenica da je Zastupništvo grada Zagreba 1861. godine Vuku Karadžiću dodijelilo Povelju počasnog građanina, kojom su mu data “sva prava, sloboštine i koristi kao što svakom građaninu Zagreba po zakonu i starom narodnom običaju pripadaju”.
Koliki je bio Vukov uticaj na hrvatski jezik najbolje je objasnio Ivan Broz, čuveni književni istoričar i lingvista iz druge polovine 19. vijeka.
Hrvati su odlukom Sabora preuzeli Vukov model književnog jezika sa svim elementima, uključujući i akcenatski sistem.
Neki lingvisti dobili su zaduženje da urade “instrumente” tog jezika i udžbenike.
Godine 1892. Ivan Broz izdaje i štampa “Hrvatski pravopis” u čijem predgovoru navodi da bi se “sve to moglo nazvati i srpskim pravopisom”.
Hrvatski leksikograf Tomo Maretić 1899. godine izdaje “Gramatiku i stilistiku hrvatskog ili srpskog jezika”.
“Ono što je Ciceron za Latine, to je Vuk za nas!”, zapisao je Maretić.
Vuk je u Zagrebu imao ulicu više od jednog vijeka, ali je 1992. godine preimenovana, pošto je u tom periodu Hrvatska raskidala sve istorijske veze sa Srbijom i Srbima.
