Kako je između Dejtona i Pariza nastao Savjet za sprovođenje mira: Čemu služi PIK?

06.12.2020. | 09:32

Opšti okvirni sporazum za mir u BiH, mnogo poznatiji kao Dejtonski mirovni sporazum, postignut je 21. novembra 1995. godine u vazduhoplovnoj bazi Rajt-Paterson u američkoj saveznoj državi Ohajo, a svečano potpisivanje sporazuma koji je okončao rat i udario temelje današnje BiH upriličeno je 14. decembra iste godine u Parizu.

Kao garanti sprovođenja Dejtonskog mirovnog sporazuma, njegovom svečanom potpisivanju u Parizu 14. decembra svjedočili su najmoćniji politički autoriteti tog vremena, od predsjednika SAD i Francuske Bila Klintona i Žaka Širaka, njemačkog kancelara Helmuta Kola, premijera Velike Britanije i Rusije Džona Mejdžora i Viktora Černomirdina, pa do predstavnika Evropske unije Felipea Gonzalesa. Između ta dva događaja zbilo se nešto izuzetno značajno, a što ni poslije 25 godina nije razjašnjeno i prekriveno je svojevrsnim velom tajne. Riječ je Konferenciji o implementaciji mira koja je održana u Londonu 8. i 9. decembra 1995. godine, dakle poslije parafiranja u Dejtonu, a prije zvaničnog potpisivanja Opšteg okvirnog sporazuma za mir u BiH u Parizu. Na toj konferenciji uspostavljen je Savjet za implementaciju, odnosno sprovođenje mira (PIK) kao nadtijelo zaduženo za “mobilisanje međunarodne podrške za sprovođenje Sporazuma”.

Kominikei

Famozni PIK, koji će za nekoliko dana obilježiti dvije i po decenije formiranja, a koji čine ministri spoljnih poslova 55 zemalja članica, kao i predstavnici međunarodnih organizacija, za to vrijeme se sastao svega pet puta i to u Firenci i Londonu 1996. godine, Bonu 1997, Madridu 1998. i Briselu 2000. godine, dok se Upravni odbor PIK-a, kao kao uže tijelo Savjeta koje čine ambasadori SAD, Rusije, Velike Britanije, Francuske, Njemačke, Italije, Kanade i Japana, zatim predstavnici Predsjedništva Evropske unije i Evropske komisije, te Turske kao predstavnika Islamske organizacije, sastaje dva puta godišnje u Sarajevu pod predsjedavanjem visokog predstavnika. UO PIK-a najpoznatiji je po kominikeima koje izdaje nakon zasjedanja, a posljednji je upućen javnosti 2. decembra ove godine poslije drugog ovogodišnjeg dvodnevnog zasjedanja. Kao i u gotovo svim dotadašnjim slučajevima, neslaganje sa kominikeom ponovo je iskazao samo ambasador Ruske Federacije, koji godinama ukazuje na jednostrani karakter kominikea, odnosno na favorizovanje agende političkog Sarajeva i neuvažavanje zvaničnih stavova Republike Srpske u stavovima UO PIK-a.

Politički analitičar Radomir Nešković kaže da je posljednji kominike UO PIK-a aktuelizovao dugogodišnje ozbiljno pravno-političko pitanje u BiH, a to je na kojoj pravnoj osnovi je formiran i s kojim legalitetom djeluje Savjet za primjenu mira. On podsjeća da je od početka krize u bivšoj SFRJ Evropska zajednica sebi dala mandat da arbitražno rješava međurepubličke i međunacionalne sukobe, ističući da je s tim ciljem formirana Konferencija o Jugoslaviji.

– Konferencija je na osnovu tumačenja svoje stručne komisije (Badinterova komisija) krajem 1991. godine zauzela stav da je Jugoslavija u disoluciji (nestajanju) i da treba njene republike priznati kao nezavisne države. Srbija i Crna Gora su formirale novu zajedničku državu (Saveznu Republiku Jugoslaviju), a Makedonija, Slovenija i Hrvatska su postale nezavisne države. U BiH je nastao politički, a kasnije i vojni sukob oko njenog statusa i državnog uređenja između Srba, Hrvata i Bošnjaka. Usljed toga, Konferencija o Jugoslaviji je zadržala naziv, ali se suštinski nastavila baviti državnim problemom BiH, gdje je na kraju pregovaračkog procesa donesen i Dejtonski sporazum kao kompromisna sinteza suprotstavljenih stavova Bošnjaka, Hrvata i Srba o državnom statusu i uređenju BiH – podsjeća Nešković.

On ističe da su velike sile, kao kreatori Dejtonskog sporazuma, smatrale da one imaju pravo i da nadgledaju njegovu primjenu i zato su na Konferenciji u Londonu 8. i 9. decembra 1995. godine formirale Savjet za primjenu mira (PIK).

– Savjet za primjenu mira je napravio konekciju sa visokim predstavnikom u BiH, čija je uloga definisana Aneksom deset Dejtonskog sporazuma. Savjet je na nivou ministara spoljnih poslova aktuelizovao bitna pitanja u BiH kroz ukupno pet sastanaka. Ono što mi do danas praktično ne znamo je da li su predstavnici strana iz BiH (BiH, Republika Srpska i FBiH) davali načelnu saglasnost za odluke koje su donesene na ovim zasjedanjima. To je važno zato što su odluke sa zasjedanja PIK-a imale posljedice po institucionalnu strukturu i politički sistem BiH, posebno u pravosuđu – kaže Nešković, navodi “Glas Srpske“.

Prema njegovim riječima, najpoznatije, a i najznačajnije zasjedanje PIK-a je konferencija u Bonu u decembru 1997. godine, na kojoj je PIK proširio ovlašćenja visokog predstavnika i dao mu tzv. bonska ovlašćenja.

– Visoki predstavnik je dobio ovlašćenja da može preduzimati obavezujuće privremene mjere u slučaju blokada koje će trajati dok Predsjedništvo BiH i Savjet ministara ne donesu svoje odluke i otklone blokade. “Bonskim ovlašćenjima” dato mu je i pravo da donosi i druge mjere, ako je to nužno, koje se mogu odnositi i na osobe koje vrše javnu funkciju, a koje ne izvršavaju svoje obaveze i tako otežavaju funkcionisanje institucija. Visoki predstavnik je prvo trebalo da identifikuje i utvrdi koji funkcioneri ne izvršavaju svoje ustavne i zakonske obaveze. Zatim je trebalo da utvrdi da li to neizvršavanje remeti i ugrožava funkcionisanje institucija. Nakon toga je imao pravo da donosi mjere o smjeni tih funkcionera sa postojećih funkcija i traži od domaćih organa da imenuju nove, ali nije imao pravo lustracije (oduzimanja svih prava) javnih funkcionera ni po domaćem ni po međunarodnom pravu, a niti po “bonskim ovlašćenjima” – objašnjava Nešković.

Prema njegovim riječima, visokom predstavniku su data ovlašćenja da djeluje u krajnjoj nuždi i donosi mjere na privremenoj osnovi, samo s ciljem otklanjanja prepreka i blokada uz podršku domaćim institucijama da vrše svoje ustavne i zakonske obaveze.

– Visokom predstavniku ni po izvornim “bonskim ovlašćenjima” nije dato pravo da radi šta hoće, da sprovodi mjere u funkciji nekih političkih ciljeva, da uskraćuje prava pojedinim građanima itd. PIK je dužan da analizira ukupno djelovanje visokih predstavnika po “bonskim ovlašćenjima” i da procijeni da li su pojedini visoki predstavnici izlazili iz okvira ovih ovlašćenja i kakvi su ciljevi postignuti mjerama iz ovih ovlašćenja. PIK bi u ovom vremenu trebalo da pomogne BiH u procesu evropskih integracija, a šef OHR-a bi trebalo da djeluje kao podrška i logistika predstavniku EU i da pomogne domaćim vlastima da preuzmu odgovornost za funkcionisanje BiH – zaključuje Nešković.

Pravna prizma

Profesor ustavnog prava na Univerzitetu u Istočnom Sarajevu i učesnik mirovnih pregovara u Dejtonu kao član delegacije Republike Srpske Radomir Lukić kaže da se Savjet za primjenu mira i njegov Upravni odbor nekako razumijevaju sami po sebi, kao zadati, kao samorazumljivi.

– Međutim, ako se problem sagleda kroz pravnu prizmu, onda je stvar potpuno drugačija. BiH je članica Ujedinjenih nacija i kao takva je suvereno jednaka svim drugim članicama Ujedinjenih nacija. Ona može da umanji svoju jednakost samo svojom voljom, zaključivanjem nekog međunarodnog ugovora, dok sa PIK-om stvar stoji sasvim drugačije. U najkraćim crtama, PIK, koji se prvi puta sastao u decembru 1995. godine u Londonu, je samozvanac. Samozvanac tako što nije ustanovljen ni jednim jedinim međunarodnopravnim instrumentom. Nema ni jednog jedinog međunarodnog ugovora koji je potpisala BiH o uspostavljanju PIK-a i njegovog Upravnog odbora. Nema ni bilo kog drugog međunarodnopravnog instrumenta bilo koje međunarodne organizacije kojim se u okviru ovlašćenja takve međunarodne organizacije uspostavlja to tijelo – kategoričan je Lukić.

On objašnjava da Savjet navodno čine države prijatelji BiH koji žele da joj pomognu da se Dejtonski mirovni sporazum primijeni, ali ističe da u samom Dejtonskom mirovnom sporazumu nema ni pomena o nekom takvom organu, jer se to protivi suverenoj jednakosti država.

– No, ne treba zaboraviti da se taj organ faktički prometnuo u suvereni, tj. najviši organ u BiH koji odlučuje o njenim suverenim unutrašnjim pravima. Tako je svojevremeno visoki predstavnik svoje ovlašćenje da donosi akte koje zove ustavnim amandmanima i zakonima, kao i akte koji zamjenjuju sudske akte utemeljio na bonskom sastanku PIK-a. Dakle, na osnovu odluke samozvanog organa koji je sebi faktički prigrabio suverena prava BiH, ona koja joj pripadaju na osnovu njene spoljašnje i unutrašnje suverenosti, pa čak i nad onim što se naziva rezervisanim domenom svake države. Paradoksalno i ridikulozno, ali je tako. Da zaključim, PIK i njegov Upravni odbor su nezakoniti, tj. nelegalni organi jer nemaju pravno uporište za svoje postojanje i djelovanje, a kamoli da zamijene organe BiH. Oni su i nelegitimni organi, jer nisu izraz volje suverenih konstitutivnih naroda u BiH. Odatle nije teško zaključiti kakva je pravna priroda svih njihovih odluka – zaključuje Lukić.

Bivši sudija Ustavnog suda BiH i nekadašnji dekan Pravnog fakulteta u Banjaluci Vitomir Popović podsjeća da je ulogu i ponašanje visokog predstavnika u BiH, navodno utemeljeno na odlukama PIK-a sa konferencije u Bonu, u pitanje dovela i Parlamentarna skupština Savjeta Evrope svojom Rezolucijom 1384 o “jačanju demokratskih institucija u BiH” od 23. juna 2004. godine. Popović ističe da se u Rezoluciji navodi da je “opseg OHR-a takav da, u svakom smislu, predstavlja vrhovnu instituciju sa ovlašćenjima u BiH”.

– U vezi s tim, Parlamentarna skupština SE smatra da je nepomirljivo sa demokratskim principima da OHR bude u stanju da donosi izvršive odluke, a da za njih ne snosi odgovornost, niti obavezu da opravda njihovu validnost, a da pri tome nema pravnog lijeka – citira Popović dijelove Rezolucije.

On podsjeća i da je PS zatražila od Venecijanske komisije da odredi koliko je ovakva praksa u skladu sa osnovnim principima Savjeta Evrope, posebno sa Konvencijom za zaštitu ljudskih prava i temeljnih sloboda.

– Od Venecijanske komisije je zatraženo da izradi sveobuhvatnu ocjenu usklađenosti Ustava BiH sa Evropskom konvencijom za zaštitu ljudskih prava i temeljnih sloboda i Evropskom poveljom o lokalnoj samoupravi, kao i ocjenu efikasnosti i racionalnosti sadašnjih ustavnih i zakonskih aranžmana u BiH – kaže Popović.

Prema njegovim riječima, Venecijanska komisija je u skladu sa tim zahtjevom u martu 2005. godine usvojila mišljenje o ustavnoj situaciji i ovlašćenjima visokog predstavnika u BiH u kojem, kako kaže, navodi da su odluke visokog predstavnika donesene na osnovu tzv. bonskih ovlašćenja “generalno gledano bile korisne za narod BiH”, kao i da je potreba da visoki predstavnik vrši široka ovlašćenja jeste postojala u ranom periodu nakon zaključenja Dejtonskog mirovnog sporazuma”.

– Međutim, Venecijanska komisija je u svom mišljenju, pozivajući se na pomenutu Rezoluciju Savjeta Evrope, doslovno navela da se “svakako ne radi o normalnoj situaciji da neizabrani stranac vrši takva ovlašćenja u državi članici Savjeta Evrope i da opravdanje za takva ovlašćenja za budućnost zaslužuje ne samo politička, veći pravna razmatranja” – kaže Popović.

On ističe da je Venecijanska komisija navela da je takav aranžman OHR-a fundamentalno nekompatibilan sa demokratskim karakterom države i suverenitetom BiH, te da “što duže postoji, to postaje problematičniji”.

– Dakle, Venecijanska komisija je ocijenila da postoji jak rizik od suprotnog efekta, odnosno od toga da domaći političari nemaju motiva da prihvate neophodne političke kompromise, jer znaju da će, ako se ne dođe do saglasnosti, na kraju visoki predstavnik nametnuti zakon – kaže Popović, dodajući na kraju da je potpuno paradoksalno da oni koji se najviše zaklinju u BiH čine sve da ona i dalje funkcioniše kao zemlja bez punog suvereniteta, što će biti dok god postoji OHR.

Revizija

Profesor ustavnog prava i generalni sekretar Vlade Republike Srpske Siniša Karan nedavno je ocijenio da poseban vid antidejtonskog djelovanja visokih predstavnika i međunarodne zajednice predstavljaju političke deklaracije Savjeta za primjenu mira u BiH.

– Postojanje PIK-a, kao povremene konferencije za implementaciju Dejtonskog mirovnog sporazuma, nije utvrđeno tim sporazumom. Iako su deklaracije PIK-a i njenog Upravnog odbora politički akti, u stvarnosti su dobijali sasvim drugačiju ulogu. Putem tog tijela, svjetske sile, u prvom redu SAD, vrše reviziju Dejtonskog mirovnog sporazuma i to na štetu entiteta – naglasio je Karan.

Članice

Članice PIK-a su Albanija, Austrija, Belgija, BiH, Bugarska, Češka, Danska, Egipat, Finska, Francuska, Grčka, Hrvatska, Irska, Italija, Japan, Jordan, Kanada, Luksemburg, Mađarska, Malezija, Maroko, Holandija, Norveška, Njemačka, Oman, Pakistan, Poljska, Portugalija, Rumunija, Rusija, Saudijska Arabija, SRJ (sada Srbija), SAD, Sjeverna Makedonija, Slovačka, Slovenija, Španija, Švedska, Švajcarska, Turska, Ukrajina i Velika Britanija. Pored ovih država, mjesta u PIK-u imaju predstavnici UN, Evropske komisije, Evropske banke za obnovu i razvoj, Svjetske banke, MKCK-a, Haškog tribunala, MMF-a, OEBS-a, NATO-a, Savjeta Evrope, te visoki komesar UN za ljudska prava i visoki komesar UN za izbjeglice. Interesantno je da se iz PIK-a još u maju 2000. godine povukla Kina.