Karan istakao: BiH je jedina zemlja na svijetu koja može ići naprijed koracima u nazad

23.10.2023. | 10:37

U svim mogućim varijantama, u nastavku egzistencije Dejtonskog ustava ili njegovog eventualnog stavljanja van snage, Republika Srpska ima kapacitet da zaštiti narod, ona ima državotvornu snagu i legitimno pravo da postoji u državnom uređenju koje sama odredi, kao što to imaju i drugi narodi u BiH, istakao je profesor ustavnog prava Siniša Karan.

“Republika Srpska i njeni građani nemaju namjeru da odustanu u borbi za očuvanje Republike Srpske, stoga ćemo povesti ozbiljan i argumentovan razgovor o sudbini Dejtona”, poručio je Karan u kolumni za Srnu, ističući da je BiH jedina zemlja na svijetu koja može ići naprijed koracima u nazad.

Kolumnu profesora Karana za Srnu prenosimo u cijelosti:

Dejtonski sporazum 1995. godine je predstavljao odraz realnih društvenih odnosa i okolnosti. Sporazum jeste donio mir, ali i koncept ustavnog uređenja novoformirane zajednice zasnovan na odnosima tri konstitutivna naroda i dva entiteta kroz uspostavljen balans društvenih odnosa, ravnopravnosti, pariteta i konsenzusa kao garancije suvereniteta svakog od nosilaca – konstitutivnog naroda i entiteta, te federalni oblik državnog uređenja kao jedini mogući oblik artikulacije i konstitucionalizacije državne vlasti koji omogućava realizaciju tih principa.

Međutim, odmah nakon donošenja Dejtonskog sporazuma, Bošnjaci, smatrajući ga neuspješnim, jer im nije omogućio postizanje njihovih ciljeva, a uz pomoć dijela međunarodne zajednice, prvo preko visokog predstavnika, a kasnije i Ustavnog suda BiH, ušli su u fazu razgradnje, posebno Ustava BiH, bez njegove formalne promjene.

Dakle, još od samog uspostavljanja Dejtona traje proces da se neustavnim i nezakonitim putem narušavaju principi i balansi multietničkog, federalnog, složenog društva u pravcu nasilne, vještačke, unitarnograđanske promjene prirode oblika državnog uređenja BiH, i to je razlog što je ona danas potpuno neuravnotežena i iščašena.

Vrhunac rastakanja Dejtona, a posebno Dejtonskog ustava, besmislen je pravosudni proces protiv predsjednika Republike Srpske, mada je “besmislen” naivna riječ. Istorijski momenat u kojem izmišljeni i nametnuti Tužilaštvo i Sud BiH, postupajući po nelegalnom zakonu, provode nepravedan postupak protiv predsjednika Republike, a zbog odluka nepostojećeg visokog predstavnika, zaista je presudan.

Ovom pravosudnom lakrdijom stranci i Bošnjaci unitaristi zapravo žele odrediti sudbinu Republike Srpske. Međutim, možda upravo ovim procesom odrede dalju sudbinu Dejtonskog mirovnog sporazuma, sa naglaskom na njegov Aneks 4.

Ključno je da razjasnimo da nisu sve federalne države mulitinacionalne, ali je svaka multinacionalna država federalna. Principi na osnovu kojih su tri zaraćene strane, ipak, pristale da žive skupa bili su garancije da će svaki narod moći nastaviti svoje bitisanje u slobodi, ravnopravnosti, emancipaciji svojih kulturnih, etičkih, jezičkih, duhovnih, religijskih i istorijskih vrijednosti.

Nažalost, visoki predstavnici kao ugnjetavači institucija i okupatori ovlaštenja kroz godine nepravog rada pretvorili su se i u ustavotvorce i u zakonodavce, a BiH je sa njima postala nesuverena, neefikasna, kvazidržava i protektorat modernog doba.

Samo otjelovljenje višedecenijskog potkopavanja Aneksa 4 Dejtonskog mirovnog sporazuma je upravo pojava Kristijana Šmita koji, lažno se predstavljajući kao visoki predstavnik, na svakom koraku krši Dejtonski ustav i sve tekovine zajedničkog življenja u BiH koje su dostigla tri konstitutivna naroda kroz zajedničke institucije.

Odlučujući je trenutak da počnemo aktivno promišljati o kretanju Ustava BiH, treba li ga prosto nastaviti primjenjivati, mijenjati u određenom obimu, ili treba da procese usmjerimo unazad, sve do samostalne Republike Srpske.

Kada govorimo o varijantama Dejtonskog mirovnog sporazuma, moramo razjasniti da su određene “sile” godinama pokušavale da ukinu Dejton i spakuju ga u novi, takozvani Dejton 2, u koji bi upakovale sve neprave odluke koje su visoki predstavnici i Ustavni sud BiH kontinuirano donosili. Ovakve iniijative, kao i ranije, odlučno odbacujemo.

Grdno se varaju oni koji misle da će raspakivanjem Dejtona ostvariti svoje zlurade ciljeve. Upravo suprotno. Isti ti samo rizikuju da ugroze dostignuti nivo razvoja Sporazuma, te vraćaju kompletan proces na početak

U pogledu analize kuda ide Dejtonski ustav treba da sagledamo i status Hrvata u Federaciji BiH. Jasno je da Hrvati nikada nisu bili zadovoljni Dejtonskim mirovnim sporazumom, ali njihovu poziciju prethodno je odredio Vašingtonski sporazumom

Hrvati nisu htjeli ovakvu BiH, a referendumsko pitanje trebalo je da glasi “Da li ste za BiH nezavisnu i međunarodnu priznatu državu sa tri nacionalne konsitututivne jedinice?”.

Veoma je bitno istaći da je Vašingtonski sporazum sadržavao i “Okvirni sporazum o uspostavljanju konfederacije između Republike Hrvatske i Federacije BiH”, i to je nedvosmislena potvrda činjenice da je BiH konfederacija, te jasan dokaz o samostalnosti Republike Srpske.

Sadašnji stav u vezi sa Dejtonskim mirovnim sporazumom je trostran: Srbi ga poštuju, Hrvati ga ne poštuju u dijelu svog statusa u Federaciji BiH, a Bošnjaci svim silama idu u pravcu unitarizacije, ili kako kažu uspostavljanja visoko decentralizovane unitarne države, a sadašnji Ustav smatraju kočnicom daljeg napretka BiH. Svoje djelovanje Bošnjaci su usmjerili u pravcu slabljenja entiteta, a kroz neustavno djelovanje OHR-a.

Elem, šta je to Dejtonski mirovni sporazum zapravo ovim prostorima donio? On je ograničio suverenitet Republike Srpske, oktorisao Ustav i zemlju pretvorio u nesrećni protektorat OHR-a.

Ipak, skoro 30 godina kasnije Dejtonski sporazum, posebno Dejtonski ustav, zbog svoje pravne prirode, ima svoju funkciju i ne predstavlja prijetnju po Republiku Srpsku.

Dejtonski sporazum je međunarodni ugovor čije su strane, odnosno potpisnice – RBiH (koja je zastupala Bošnjake), Republika Hrvatska (koja je zastupala Hrvate), SR Jugoslavija (koja je zastupala Srbe), i svjedoci: EU, Francuska, SR NJemačka, Ruska Federacija, Velika Britanija i SAD.

On, kao akt međunarodnog javnog prava, po svojoj prirodi je univerzalan, definisan Bečkom konvencijom o pravu međunarodnih ugovora, te ujedno predstavlja i mirovni sporazum (Opšti okvirni sporazum za mir u BiH).

Podsjetimo da je BiH na principima samoopredjeljenja Republike Srpske stvorena sistemom agregacije, odnosno spajanjem dvije države. Dakle, Republika Srpska je unijela svoj suverenitet u konfederalnu, složenu i multietničku BiH, a koja je na koncu jedna nesrećna i neuspješna država, jer ne samo da je građani ne osjećaju kao svoju, nego je i, uprkos međunarodnom priznanju, ograničenog suvereniteta zbog OHR-a.

Danas je većina aneksa Dejtonskog opšteg okvirnog sprazuma za mir konzumirana, i to u dijelu aneksa jedan, dva i tri, te Aneksa šest, dok je Aneks četiri još aktivan, a Aneks 10 posljednji put implementiran je zaključno sa Valentinom Inckom.

Svakako da bi Aneks četiri, odnosno Ustav BiH, trebao da postane dio unutrašnjeg prava, po parlamentarnoj proceduri kako je i predviđeno u Članu 10, uvažavajući Amandman za Distrikt Brčko.

Dakle, sudbina Dejtonskog ustava je odrediva. Moguće su i njegove izmjene, ali samo ako se u duhu unutrašnjeg povjerenja i ustavnih procedura saglase konstitutivni Srbi, Hrvati i Bošnjaci. Odmah se mora isključiti mogućnost promjena koje su suprotne samom biću zajednice, koje bi narušile unutrašnji balans, federalne odnose, etno-entitetsku osnovu, ravnopravnost konstitutivnih naroda i građana.

Ukoliko bi se opredijelili za postupak ukidanja Dejtonskog ustava pojavila bi se potreba za kreiranjem novog akta, jer bi se u tom slučaju formalno ugasile sve odredbe Dejtonskog mirovnog sporazuma.

Procedura gašenja Dejtonskog ustava, o kojoj nismo dovoljno razgovarali, definisana je Konvencijom o ugovornom pravu iz 1969. godine: Član 28. princip Pakta sunt servanda (“Ugovor se primjenjuje kako je dogovoren”), Član 62. Rebus sic stantibus (“Prestaje da dejstvuje”) koji mogu da koriste strane potpisnice usljed promjene okolnosti.

Dakle, tri su moguća ishoda u vezi sa Dejtonom, posebno njegovog Aneksa 4: održavanje u životu i nastavak djelovanja ovakvog Dejtonskog ustava, kreiranje novog ustava ali samo uz saglasnost tri naroda, ili vraćanje na pređašnje stanje, samostalnost Republike Srpske kao treća opcija.

Ukoliko bi se Republika Srpska opredijelila na samostalnost, odnose sa Hrvatima i Bošnjacima bi mogla rješavati kroz Vašingtonski sporazum.

Pravo naroda na samoopredjeljenje izričito utvrđuju mnogobrojni međunarodni akti. Među prvim takvim međunarodnim aktima je Rezolucija Londonskog kongresa još iz 1896. godine, zatim Program Internacionale iz 1903. godine, kao i Povelja Ujedinjenih nacija iz 1945. godine koja je ozakonila pravo na samoopredjeljenje.

Generalna skupština i Savjet bezbjednosti Ujedinjenih nacija 1976. godine donijele su pakt o ekonomskim, socijalnim, političkim i drugim pravima u kome se, već u prvom članu, utvrđuje pravo naroda na samoopredjeljenje.

Podsjetimo se da je Ustav Srpske Republike BiH 1992. godine definisao pravce razvoja Republike Srpske polazeći od neotuđivog i neprenosivog prirodnog prava srpskog naroda na samoopredjeljenje, samoorganizovanje i udruživanje, na osnovu koga slobodno određuje svoj politički status (Preambula Ustava).

Međutim, ne smijemo izgubiti iz vida da svako pravo poznaje i svoja ograničenja, pa su tako ograničenja prava na samoopredjeljenje: pitanje bezbjednosti, cjelovitosti države, cjelovite zaštite ljudskih prava, i mogućnosti sprovođenja referenduma koji bi bio prihvaćen od svih.

Dakle, u svim mogućim varijantama, u nastavku egzistencije Dejtonskog ustava ili njegovog eventualnog stavljanja van snage, Republika Srpska ima kapacitet da zaštiti narod, ona ima državotvornu snagu i legitimno pravo da postoji u državnom uređenju koje sama odredi, kao što to imaju i drugi narodi u BiH.

Republika Srpska i građani Republike Srpske nemaju namjeru da odustanu u borbi za očuvanje Republike Srpske, stoga ćemo povesti ozbiljan i argumentovan razgovor o sudbini Dejtona.

Takođe, sankcije uvedene djeci predsjednika Republike samo pojačavaju patriotski osjećaj pripadnost i potrebu za samoopredjeljenjem, jer nema dileme kod srpskog naroda – sloboda jednako je Republika Srpska.