Mnoštvo partija ne znači i mnoštvo ideja

13.12.2020. | 08:01

Za turbulencije na domaćoj političkoj sceni velikim dijelom odgovorno je ponašanje njenih ključnih aktera koji uvijek traže način da se održe na površini, a nepisano pravilo je da je osnivanje novih stranaka jedna od metoda kojoj sve češće pribjegavaju kada zarate sa saborcima sa kojima su do juče dijelili i ideje i fotelje.

BiH je rekorder u okruženju, pa i šire po broju političkih partija u odnosu na broj stanovnika.

Političku partiju u BiH je, prema mnogim stručnim analizama, osnovati lakše nego preduzeće ili nevladinu organizaciju u čemu vjerovatno leži jedan od ključnih razloga zbog kojih niču kao gljive poslije kiše, a drugi je borba za vlast, odnosno za mjesto uz vladajuće.

Stručnjaci su saglasni da se u BiH, kada je riječ o broju političkih partija, ne radi o odrazu demokratije i političkog pluralizma, nego su političke vode postale najunosniji posao i prilika za parče izbornog kolača jer je u BiH otvoren enorman broj pozicija koje se popunjavaju na izborima, ali i u dogovoru i u skladu sa zaslugama na političkom polju.

Sve duža lista

Sveobuhvatan registar političkih partija u BiH ne postoji, ali podaci sa kojima raspolaže Centralna izborna komisija (CIK) BiH, koja je nadležna za pregledanje finansijskih izvještaja onih registrovanih i koje izlaze na izbore, pokazuju da njihov broj premašuje 150.

S druge strane, na desetine njih je ugašeno u proteklim godinama jer nisu bile aktivne u postizbornim mjesecima, zbog čega im je često stavljana na čelo etiketa “sezonskih”, a službenici CIK-a su se redovno uvjeravali da na prijavljenim adresama nema nikoga.

Osim stranaka koje se pojavljuju od izbora do izbora, dobar dio njih nastaje kao epilog unutarstranačkih nesuglasica, pri čemu dio članstva odlučuje da prihvati nekog drugog stranačkog kolegu za lidera. Drugi pak samovoljno pocijepaju prvobitne stranačke iskaznice ili dobiju šut-kartu.

U protekle dvije, tri godine osnovano je dosta stranaka koje su nastale iz tih razloga i obično su se vezivale sa neslaganje unutar većih partija na teritoriji cijele BiH.

Tako je, na primjer, nastao Nezavisni blok, na čijem je čelu bivši SDA-ovac Senad Šepić, šuška se da bi visoki funkcioner SDA Denis Zvizdić mogao osnovati svoju stranku, Narodnu stranku je osnovao bivši SDS-ovac Ognjen Tadić, koji je kasnije pristupio DNS-u, ali je nedavno isključen po nalogu lidera Nenada Nešića. Iz DNS-a je nastao i DEMOS, koji je preuzeo Nedeljko Čubrilović nakon što više nije bilo ljubavi i razumijevanja sa strankom u kojoj je, kao i mnogi koji su krenuli za njim, proveo godine.

Do cijepanja, zbog različitih pogleda, došlo je i u socijalistima tako da je, uz SP kojeg predvodi Petar Đokić, formirana SPS u kojoj glavnu riječ vodi nekadašnji prvi čovjek SP-a u Banjaluci Goran Selak.

Ujedinjenu Srpsku je formirao Nenad Stevandić kada je raskrstio sa SDS-om, Mićo Mićić SDS Semberije, a na dosta adresa formirane su i stranke koje su u nazivu imale riječ „izvorno”, a koje su registrovali pojedinci nakon što su ocijenili da su njihove, dojučerašnje partijske kolege krenule nekih drugim putevima.

Još jedna stranka u Srpskoj biće registrovana naredne sedmice, a zvaće se Narodna partija Srpske. Osnovaće je narodni poslanik Darko Banjac, koji je ovih dana napustio DNS, a većinu članstva će, kako je najavio, činiti upravo ljudi iz DNS-a. Uz fenomen „nicanja” partija, vidljiv je fenomen “preletača” koji su čas na jednoj, a čas na drugoj političkoj strani, kao što je slučaj sa Milanom Radovićem koji je svojevremeno bio dio vladajuće koalicije u RS, a sada se priklonio SDS-u i dobio, odmah uz člansku kartu, i poziciju zamjenika predsjednika u toj stranci.

Sagovornici “Glasa Srpske” tvrde da iz politike nema izlaska te da je tek mali broj onih koji se odlučuje da, ipak, zvanično zatvore ta vrata i sklone se od javnosti, nakon miješanja karata.

Profit i suština

Predstavnici nevladinih organizacija, analitičari i profesori koji prate preokrete u političkim vodama smatraju da je u svemu tome previše želje da se bude dio javnog života, da je to postalo kao pravilo, a tek malo mjesta ostane za stvarnu borbu za bolji život stanovnika.

Direktor Koalicije “Pod lupom” Dario Jovanović je ranije na pitanja zbog čega su popularne političke stranke odgovorio da postoji više razloga za to, uz ostalo i zbog velikog izbornog plijena zahvaljujući komplikovanom sistemu i iza tehničkih razloga kod samog procesa osnivanja političkih stranaka, dok je doktor političkih nauka Vlade Simović nedavno istakao da još nismo dostigli potreban nivo političke kulture te da je kod nas situacija takva da će, ako dvoje ljudi u stranci ne pričaju, odmah praviti dvije stranke.

Sociolog i redovni profesor na Univerzitetu u Istočnom Sarajevu Drago Vuković za “Glas Srpske” kaže da je paradoks današnje politike je u njenoj usitnjenosti. Mnoštvo partija, dodaje, ne označava bogatstvo različitih političkih programa, novih ideja, novih lidera.

– Ako bi pokušali da klasifikujemo političke stranke po ideologiji, po novim političkim programima ništa ne bi postigli niti bi našli neku razliku. Ako i postoje, nalik su jedni na druge. Koja je, na primjer, razlika između politike SNSD-a i SDS-a ako ne računamo da je SDS napustio ideologiju po kojoj je bio prepoznatljiv, a nju u dobroj mjeri preuzeo SNSD? A tek koja je razlika između DNS-a i DEMOS-a, socijalista jednih i drugih. Sve je politička lakrdija u kojoj na površini izlaze najprizemniji, lični i materijalni interesi pojedinaca. Ovdje je interesantna ta lakoća opstanka u partiji, čak i kada se neka stranka odrekne od svojih članova. Nekada je to bilo potpuno drugačije. Danas je prednost da budeš isključen i da kao takav budeš privlačan za neku partiju ili pak da osnuješ svoju – kazao je Vuković.

Na pitanje zašto je to tako i koji su motivi i interesi tu ključni, ističe da, kao prvo, imamo veliki broj ljudi u politici bez stručnog identiteta te da je teško naći primjer da je neko odradio mandat i bez problema vratio svojoj struci ili pozivu. Situacija je da imamo veliki broj ljudi koji su postali profesionalni političari i skoro čitav radni vijek provode u politici.

– Ta pojava nije toliko bila prisutna čak ni u komunizmu. Sjećam se doktora Dragana Kalinića koji je bio jedan od najperspektivnijih grudnih hirurga, ali je odabrao politiku, nešto slično kao Igor Radojičić. Mislim da je to šteta. Ali ima jedna gora varijanta od te. Najveći broj kadrova u politici nemaju gdje zapravo da se vrate. Imamo jedan značajan broj ljudi penzionera u politici gdje bi bilo osjetno umanjivanje njihovog životnog standarda da počnu ponovo primati svoje penzije, ali i ljude koji su bez profesionalnog identiteta. Šta bi radio Vukota Govedarica ili Petar Đokić ili Mićo Mićić? Mogli bi oni da rade neke poslove koji bi za njih nakon toliko funkcija bili degradirajući – kazao je Vuković.

Uređeno društvo sa jasno definisanim politikama bi trebalo da, dodaje, destimuliše ove pojave, ali daleko smo od toga.

– Ne postoje moralni politički okviri ni kriterijumi koji bi sprečavali tu pohlepu i drskost za politiku. Pogledajte najnoviji slučaj Milana Radovića. Kao ekonomista je izgleda izučio pored ekonomskog i političko tržište. Dugo je flertovao sa DNS-om i sada na velika vrata ušao u SDS. Kada su ga tražili da to uradi prije ovih i onih opštih izbora, nije to uradio. Po meni je gora činjenica da mu je Mirko Šarović odmah ponudio sve funkcije osim svoje. Tako je ranije rađeno sa još nekim kadrovima koji su prigrljeni pa su brzo napustili SDS. Dakle, ne izlazi se iz politike lako, brzo i bez ikakvih ucjena i manipulacija. Razlozi su navedeni, ali ima još jedan – stranka je najbezbjednije mjesto zaštite nekog pojedinca od svih mogućih negativnih uticaja pa i sudskih procesa – kaže Vuković.

Ne spori da je politika veoma unosna, ali je sporno kako je to moguće u nerazvijenom društvu.

– U društvu sa ogromnom nezaposlenošću, toliko malim penzijama. Opšte je poznato da su poslanici Parlamenta BiH među najplaćenijima u Evropi. Primanja do 10.000 maraka, a šta stoji iza tog standarda? Nerad, javašluk, neznanje, funkcionisanje po principu proizvođenja konflikata, a ne traganje za najboljim rješenjima i zakonima za građane. Imate primjera da su poslanici, posebno savjetnici bez ikakvih aktivnosti dobijali ogromne nadoknade. Dakle, država nije u stanju da donese zakone koji bi standard izabranih funkcionera doveli u vezu sa njihovim doprinosom i materijalnim nivoom društvenog razvoja. Možete uzeti tu i sudstvo, nadoknade na svim nivoima sve do ogromnih izdvajanja za kancelariju OHR, na primjer. To je veoma porazna činjenica. Sjećam se stavova međunarodne zajednice nekada da nosioci javnih funkcija moraju biti dobro plaćeni da ne bi bili podložni kriminalu i korupciji. Šta smo dobili od toga? Imamo potpuno zapušteno društvo, društvo kriminala i korupcije, bez perspektive. Ali niko ne odustaje od visokog standarda uprkos niskom njihovom doprinosu. To vam je klasična interesna politika – zaključio je Vuković.

Povlačenje nije metod

Profesor na Fakultetu političkih nauka u Banjaluci Đorđe Vuković podvlači da je ovaj fenomen star je gotovo koliko i moderna nacionalna istorija i politička praksa.

– Srpski pisac, novinar i diplomata jevrejskog porijekla Stanislav Vinaver iz prve polovine prošlog vijeka briljantno je opisao “stare, zlopoznate spekulante” koji su dominirali političkom scenom i stvarali predstavu da se narod ne može osloboditi političara koji se prevrću iz jedne u drugu stranku. Njihove političke partije propadaju, a oni ostaju zbrinuti i zadovoljni, nakon što jednu stranku dovedu do propasti, iskrcaju se u drugu ili naprave novu vladajuću partiju. Njihove ideje potonule, ali njihovi džepovi puni do vrha – istakao je Vuković za “Glas Srpske”.

Prije Vinavera, dodao je, o ovom fenomenu su pisali i Jovan Skerlić i Jovan Cvijić.

– Skerlić je tvrdio da nigdje u svijetu ne postoji politička borba bez ideja i ideala kao kod nas, već koristoljubiva gomila koja umjesto načela jedine pobude ima apetit, valja se po prašini i otima za pozicije i korist. Cvijić je te prekonoćne promjene mišljenja i međupartijska i partikularna licitiranja nazivao – političkom ciganijom. O ovoj sramnoj praksi u našoj politici govorili su i članovi Srpskog kulturnog kluba u predvečerje Drugog svjetskog rata, kada su upozoravali da u našoj politici glavnu riječ vode ljudi kojima srpstvo, nacionalni opstanak i identitet ništa ne znače i koji su za lične interese spremni da pričaju o bilo čemu što im može koristiti – nacionalizmu, kosmopolitizmu, evropejstvu, komunizmu, fašizmu… Međutim, u kratkoj istoriji Srpske, ova bolest je toliko uzela maha i uznapredovala, naročito posljednjih nekoliko godina, da je politički život srozala na nivo buvlje pijace, kompromitovala ionako skromnu političku kulturu, povjerenje građana u političare i političke partije, iščašila političke i društvene procese načelnosti, a tako i logike, reda, zakonitosti, etičke kompetencije, smisla. Naravno da je jednim dijelom to pretumbavanje, parčanje, sklapanje pa ponovno rasturanje partija zapravo scenarijum kojem je politički vrh RS dizajnirao unutrašnjo-političku scenu po svojoj mjeri, ali mu to ne bi pošlo za rukom da nije imao posla sa ljudima skromnim kvaliteta, sumnjivog znanja, krhkog karaktera i ogromnih ličnih ambicija i apetita. I godinama se to činilo dobitnom kombinacijom, čak i jedinim obrascem bavljenja politikom ili je to sve manje bivalo politika, ideologija, a sve više trgovina, berza, buvljak. Zato je veoma dobro što su na nedavno izborima birači kaznili neke poznate preletače. Neki vjerovatno zaslužuju krivičnu odgovornost, moralnu svakako, a za zdravlje nacije i njenu sudbinu neophodno je i da se afirmiše princip političke odgovornosti – istakao je Vuković.

U kratkoj političkoj istoriji Srpske, dodao je, gotovo da je nemoguće naći primjer političara koji se povlači iz politike jer njegove uzvišene ideje, ekonomski program, politički stil ili raskošna i civilizovana retorika nisu naišli na razumijevanje i podršku građana.

– Umjesto istrajnosti, dosljednosti, promocije argumenata i vrijednosti, tipičan “političar” prilagođavao bi se dominantnom mnjenju, ma koliko se razlikovalo do njegovih uvjerenja, preuzimao bi populističke fraze, cjenjkao sa većinskom voljom, utvrđivao cijenu… Sezonska promjena ideja, amblema, stavova, kao da je riječ o čarapama ili donjem vešu – zaključio je Vuković.

Registracija

Jedinstven zakon koji bi regulisao osnivanje stranaka na nivou BiH ne postoji. U FBiH stranke se osnivaju na osnovu zakona kojim je definisano da je za formiranje partije potrebno minimalno 50 potpisa i statut. Za razliku od FBiH, za osnivanje stranke u Republici Srpskoj je potrebno najmanje 500 potpisa, a u Brčko distriktu 300. Administrativna taksa za upis u sudski registar na teritoriji cijele BiH iznosi 300 KM.