Odluka Ustavnog suda BiH: Zabranio lekcije iz istorije za 9. razred u Srpskoj

23.01.2025. | 13:38

Ustavni sud BiH stavio je van snage član Pravilnika o nastavnom planu i programu za osnovno vaspitanje i obrazovanje Republike Srpske i dio nastavnog programa za istoriju za deveti razred koji se odnosi na Srpsku i Odbrambeno-otadžbinski rat, uz obrazloženje da nisu u skladu sa Ustavnom BiH.

Osim toga, u obrazloženju se navodi, da su član četiri stav jedan tačka 12 Pravilnika i dio nastavnog programa, “suprotni standardima iz Okvirnog zakon o visokom obrazovanju i Zajedničke jezgre kao odluka insttucija BiH” i da su prestali da važe od dana njihovog objavljivanja u “Službenom glasniku Republike Srpske”.

Odlukom Ustavnog suda BiH, kako je navedeno, zabranjeno je izvođenje nastave za nastavni predmet Istorija za deveti razred osnovne škole na osnovu stranica 185–192 udžbenika “Istorija za 9. razred osnovne škole”, čiji je izdavač Zavod za udžbenike i nastavna sredstva Istočno Sarajevo.

Kako je navedeno, riječ je o izdanju za 2024. godinu, a udžbenik je odobren aktom Ministarstva od 25. juna 2018. godine.

Za sprovođenje ove odluke Ustavni sud BuH je zadužio ministra obrazovanja i kulture Republike Srpske i direktora Republičkog pedagoškog zavoda Republike Srpske.

Ustavni sud BiH je u obrazloženju odluke, između ostalog, podsjetio na dosadašnju sopstvenu praksu tumačenja člana Ustava BiH u kojem je sadržan princip vladavine prava, a koji podrazumijeva da svi zakoni, drugi propisi, kao i postupci nosilaca vlasti moraju da budu u skladu sa Ustavom.

“Ovaj princip zahtijeva da svi entitetski i kantonalni ustavi, zakoni i drugi propisi koji se donose moraju da budu usklađeni s ustavnim principima, što dalje znači da pravni sistem počiva na hijerarhiji pravnih akata, počev od Ustava kao najvišeg pravnog akta pa do podzakonskih akata”, navodi se u saopštenju.

Osim toga, Ustavni sud BiH podsjeća “na sopstveni stav o ustavnoj obavezi poštovanja državnih zakona, prema kojem je donošenje entitetskih zakona oprečno proceduri koja je propisana državnim zakonima pokreće pitanje ustavnosti takvih zakona, te da obaveze koje nameću državni zakoni moraju da se poštuju”.

Iz Ustavnog suda BiH navode da “Okvirni zakon o osnovnom i srednjem obrazovanju služi kao osnovni normativni instrument kojim država reguliše oblast obrazovanja na uopšten i principijelan način, dok se federalnim jedinicama prepušta da tu istu oblast regulišu preciznije, ali obavezno u skladu sa državnim zakonom”.

“Na osnovu Okvirnog zakona uspostavljen je jasan pravni okvir koji je obavezivao i Ministarstvo obrazovanja i kulture Republike Srpske da obrazovanje organizuje tako da se, između ostalog, zasniva na vladavini zakona i na poštovanju ljudskih prava, da se razvija svijest o pripadnosti državi BiH, sopstvenoj kulturnoj samosvijesti, jeziku i nasljeđu, na način koji je u skladu sa civilizacijskim tekovinama”, navodi se u saopštenju.

Osim toga, kako dodaju iz Ustavnog suda BiH, obrazovanje treba da se organizuje tako da se informacije ili znanje koji su uključeni u nastavni plan i program predstavljaju tako da podržavaju i njeguju različite kulture, jezike i vjeroispovijesti učenika i da razvijaju toleranciju na različitost, multiperspektivnost, otvorenost, kritičko mišljenje i razumijevanje konteksta.

U tom smislu je Ustavni sud BiH “zapazio da iz spornog priloga – sadržaja programa koji se odnosi na temu “Republika Srpska i Odbrambeno-otadžbinski rat” proizlazi da je nastavnim programom predviđeno da svi učenici treba da obrađuju teme – `Nastanak Republike Srpske, Vojska Republike Srpske i Odbrambeno-otadžbinski rat /1992–1995/, Stradanje i zločini nad srpskim narodom i Republika Srpska poslije Dejtonskog sporazuma – Kultura pamćenja u lokalnoj zajednici`”.

“Iz kolone koja se odnosi na `Ishod učenja` proizlazi da svaki učenik u Republici Srpskoj treba `objasniti okolnosti i značaj nastanka Vojske Republike Srpske, navesti uzroke i posljedice Odbrambeno-otadžbinskog rata, navesti najznačajnije ratne operacije Vojske Republike Srpske, ratna žarišta i njihov značaj, navesti mjesta stradanja Srba tokom Odbrambeno-otadžbinskog rata, kao i najveća stratišta Srba u 20. vijeku, navesti primjere uništenja kulturno-istorijskog nasljeđa srpskog naroda, procijeniti značaj njegovanja kulture sjećanja na žrtve Odbrambeno-otadžbinskog rata, kao i tradicije i kulture srpskog naroda”, navodi se u saopštenju.

Dovodeći ovaj sadržaj u vezu sa relevantnim odredbama Okvirnog zakona, Ustavni sud BiH je naveo da iz “spornog dijela nastavnog programa, odnosno tema koje treba da budu obrađivane, slijedi da teme koje se odnose na Republiku Srpsku i srpski narod obuhvataju veći dio nastavnog plana i programa za osnovnu školu”.

Ustavni sud BiH smatra da takav pristup, kojim se nastavnim planom isključuju perspektive pripadnika drugih etničkih grupa, ne može da se smatra usklađenim sa obavezom Ministarstva da podržava i njeguje različite kulture, jezike i vjeroispovijesti svojih učenika, te da podržava i njeguje različite kulture i toleranciju na različitost.

“Iz osporenih odredbi nije jasno kako i na koji način se pobrojane teme odnose na pripadnike drugih konstitutivnih naroda i pripadnika grupe ostalih. Takođe je nejasno kako se pripadnicima drugih konstitutivnih naroda i ostalim u obrazovnom procesu omogućava da, uz sopstveni kulturni identitet, razvijaju i svijest o privrženosti državi BiH, razumijevaju i njeguju potrebe za kulturom i očuvanjem nacionalnog kulturnog nasljeđa i kulturnih dobara, te razvijaju poštovanje različitosti i mišljenja drugih na način koji podstiče ravnopravnost i toleranciju”, navode iz Ustavnog suda BiH.

U situaciji kada ove odredbe nastavnog plana i programa “onemogućavaju da se istorijska viđenja pripadnika drugih društvenih grupa uklope u praktičnu realizaciju nastavnog plana i programa”, Ustavni sud smatra da se osporene odredbe nastavnog plana ne mogu smatrati usklađenim sa principima Okvirnog zakona.

“Takođe, zbog činjenice da se osporene odredbe Pravilnika i Priloga u većem dijelu odnose na Republiku Srpsku i srpski narod u BiH, Ustavni sud smatra da nastavni plan u spornom dijelu ne zadovoljava ni zahtjev multiperspektivnosti na koji je ukazano u Zajedničkoj jezgri”, navodi se u saopštenju.

Ustavni sud BiH ukazuje da se takav pristup “naročito ukazuje nužnim u multietničkim državama kakva je BiH”.

Kako je navedeno, Ustavni sud BiH smatra da je, primjenjujući standarde iz Okvirnog zakona i Zajedničke jezgre, nastavni program za istoriju za period od 1992. do 1995. godine bilo neophodno koncipirati tako da “pokriva više različitih perspektiva kako bi se dobila što objektivnija i cjelovitija slika prošlih događaja, te uvažavale različite perspektive i iskustva različitih etničkih, vjerskih i kulturnih grupa u BiH”.

“Bez takvog pristupa nije moguće ostvariti cilj obrazovanja u Bi, prema kojem je neophodno obezbijediti da učenici, na način koji je u skladu sa civilizacijskim tekovinama, upoznaju i uvažavaju druge i drugačije, poštujući različitosti i njegujući međusobno razumijevanje, trpeljivost i solidarnost među svim narodima i zajednicama u BiH”, dodaje se u saopštenju.

U Ustavnom sudu BiH ističu da je u predgovoru udžbenika navedeno da su “u žiži su srpski narod i BiH”, a u udžbeniku je 9. januar označen kao Dan Republike Srpske, rat u BiH predstavljen kao građanski, prezentovana je Deklaracija Skupštine srpskog naroda u BiH, da su institucije BiH zajedničke.

“Osim toga, u udžbeniku je navedeno da Republika Srpska `njeguje bliske veze sa svojom maticom Srbijom`, da je `odluka o statusu Brčkog, koje je u ratu bilo u Srpskoj, bila … na štetu srpskog entiteta`, da su protiv interesa Republike Srpske nerijetko bile odluke Kancelarije visokog predstavnika i Ustavnog suda BiH”, navodi se u saopštenju.

Iz Ustavnog suda BiH ukazuju da je u dijelu koji nosi naziv “Pitanja i zadaci” postavljeno pitanje “Koje su dvije institucije služile za podrivanje nadležnosti Republike Srpske i centralizaciji BiH?”.

“Osim toga, navedeno je su u Ustavnom sudu BiH bošnjačke i strane sudije preglasavale u važnim predmetima srpske i hrvatske sudije. Tako je Ustavni sud donio odluke o konstitutivnosti sva tri naroda na cijelom prostoru BiH, osporavanju znamenja Republike Srpske, kao i Dana Republike itd”, navodi se u saopštenju.

Iz Ustavnog suda BiH smatraju da “dozvoljavanje ovakvog prikaza u udžbeniku ne može da se smatra komplementarnim sa obavezom koja proizlazi iz Okvirnog zakona, prema kojoj su opšti ciljevi obrazovanja, koji proističu iz opšteprihvaćenih, univerzalnih vrijednosti, promovisanje poštovanja ljudskih prava i osnovnih sloboda i priprema svake osobe za život u društvu koje poštuje principe demokratije i vladavine zakona.

U skladu s tim, Ustavni sud naglašava da obrazovni sadržaji, posebno oni koji se odnose na istoriju i društvo, moraju da budu usklađeni sa pravnim normama i demokratskim vrijednostima kako bi se spriječili diskriminacija, revizionizam, ideološka manipulacija ili indoktrinacija djece.

Ustavni sud BiH navodi da obrazovanje ima ključnu ulogu u oblikovanju društvene svijesti i razumijevanju važnosti poštovanja vladavine zakona, što uključuje i obavezu poštovanja pravosnažnih sudskih odluka, te da “nenavođenje presuda o genocidu i ratnim zločinima u odgovarajućem kontekstu trivijalizuje te zločine i negativno utiče na proces pomirenja, što je suprotno vrijednostima istaknutim u Preambuli Ustava BiH”.

“Prikazivanje Ustavnog suda BiH onako kako je učinjeno u udžbeniku direktno podriva povjerenje u pravni poredak države, što je protivno poštovanju principa demokratije i vladavine zakona”, navodi se u saopštenju.

Ustavni sud BiH tvrdi da isticanje 9. januara kao Dana Republike Srpske ili korišćenje sintagme zajedničke institucije za institucije BiH, bez poveznice sa konačnim i obavezujućim odlukama ovog suda, “dodatno sugeriše na nepoštovanje principa ustavne vladavine prava”.

“Navođenje da su protiv `interesa Republike Srpske nerijetko bile odluke Kancelarije visokog predstavnika i Ustavnog suda BiH` i postavljanje nastavnog pitanja poput `Koje su dvije institucije služile za podrivanje nadležnosti Republike Srpske?` za učenike devetog razreda osnovnih škola u Republici Srpskoj samo vodi stvaranju negativnih stavova prema državnim institucijama i institucijama uspostavljenim Opštim okvirnim sporazumom za mir u BiH”, ocjenjuju iz Ustavnog suda BiH.

Na taj način se, kako je navedeno, narušava svijest o pripadnosti BiH, što je u “direktnoj suprotnosti sa ciljem obrazovanja navedenim u Okvirnom zakonu, koji zahtijeva `razvijanje svijesti o pripadnosti državi BiH`”.

Ustavni sud BiH zaključuje da je način na koji je napisan nastavni program, u dijelu koji se odnosi na period od 1992. do 1995. godine, ne zadovoljava standarde članova Okvirnog zakona i Zajedničke jezgre.

Zahtjev za ocjenu ustavnosti Pravilnika o nastavnom planu i programu za osnovno vaspitanje i obrazovanje Republike Srpske i nastavni program za istoriju za deveti razred podnijelo je 13 članova Predstavničkog doma Parlamentarne skupštine BiH.

Podsjećamo, u Ustavnom sudu BiH od prošle godine odluke se donose bez dvoje sudija iz Republike Srpske pošto nakon isteka mandata nove sudije nisu imenovane.