Prije 80 godina američki i britanski avioni napali Beograd: Savezničko bombardovanje razornije od njemačkog

17.04.2024. | 07:13

Na Vaskrs, 16. aprila 1944. godine, saveznički vazduhoplovci, Britanci i Amerikanci, bombardovali su Beograd. Intenzitet i razornost savezničkih napada prije 80 godina, zaprepastila je građane ondašnjeg Beograda, a precizan broj poginulih nikada nije utvrđen. Ranjeno je, odnosno povrijeđeno oko 5.000 civila, a prema njemačkim izvorima, mrtvih je bilo 1.160. Bombardovanje je nastavljeno i sutradan 17. aprila, a onda i 21. i 24. aprila.

Pošto nije bilo moguće razlučiti kriterijume prilikom izbora meta uslijedio je masovni egzodus u prigradske sredine, sela i varošice. Gradom su se kretale brojne kolone očajnika iscrpljenih višegodišnjom okupacijom i nemaštinom.

Događaji upamćeni kao krvavi Uskrs u kolektivnom sjećanju građana Beograda doživljeni su bitno teže od njemačkih bombardovanja 6. aprila 1941. kako zbog činjenice da se od saveznika očekivala pomoć i oslobođenje, a nikako bombardovanje, pogotovo tako brutalno, a onda i zbog utiska da je savezničko bombardovanje 1944. bilo razornije nego njemačko 1941.

Angloameričke snage intenzivno su u tom periodu tukle Ploešti u Rumuniji, glavni izvor nafte njemačke vojske, osim industrijske proizvodnje kojom je njemačka hemijska industrija silom prilika ovladala u Drugom svjetskom ratu. Bio je to međutim potez očajnika zbog nesrazmjerno viših troškova.

Tragedija Beograda na pravoslavni Uskrs, 16. aprila 1944. godine, bila je posljedica činjenice da su naftna polja kod Ploeštija tog dana bila pod maglom koja je onemogućavala iole bezbjedno kretanje i dejstvo vazduhoplova pa su se angloamerički bombarderi okrenuli i zatim ispraznili smrtonosne tovare nad Beogradom. Teško razoreni Beograd bio je tada sekundarni cilj.

Pri tome, bombardovanje je vršeno sa visine 3.000 do 5.000 metara i to metodom znanim kao “tepih bombe”, dakle neselektivno. Zvanično, ciljevi su bile njemačke trupe, infrastruktura, vojni i privredni objekti od značaja za njemačke ratne napore.

To je podrazumijevalo rejon glavne željezničke stanice u dnu Nemanjine, druge željezničke objekte, ranžirne stanice, mostove, fabrike vazduhoplova Ikarus, zatim Rogožarski, inače smješten u gusto načičkanom centru u Dalmatinskoj, docniji IKL. Takođe, aerodrom na Bežaniji, odnosno Zemunu, brodogradilište.

Pogođeno se međutim nije poklapalo sa proklamovanim ciljevima.

Ukupno, te 1944. Beograd je teško bombardovan od strane saveznika u aprilu, maju, junu, julu, septembru, u 11 navrata.

Teška saveznička bombardovanja Srbije u Drugom svjetskom ratu započela su razaranjem Niša 20. oktobra 1943. godine, kada su poginule stotine građana i razoreni brojni civilni objekti.

Najrazornija su međutim bila aprilska bombardovanja, sa najviše žrtava, vjerovatno i zbog faktora iznenađenja.

Tada 16. i 17. aprila Beograd je tuklo oko 600 bombardera, takozvanih četvoromotoraca. Udarna jedinica bila je 15. vazduhoplovna Vojske SAD, čija se baza nalazila u Fođi, u Italiji.

Ostaje otvoreno pitanje ko je odlučivao o izboru meta, odnosno gradova koji će biti predmet bombardovanja.

Glavna meta

Drugog dana, 17. aprila, Beograd nije gađan kao sekundarni cilj nego je on, naprotiv, bio glavna meta. Razaranja su bila strahovita. Bombardovan je čak i logor Sajmište gdje je, koliko se zna, bilo 60 poginulih i oko 150 ranjenih.

Razoreni su Ikarus, Teleoptik, Danubius, rafinerija na Čukarici. Teško su oštećeni mostovi na Savi i Dunavu, industrija Rogožarski, ali i okolni stambeni blokovi, brodogradilište takođe.

Pogođena je Bajlonijeva pijaca na Dorćolu, sa okolnim stambenim blokovima gdje je poginulo oko 200 lica. Bombe su pogodile Terazije, palatu Albanija, zdanja Tehničkog i Pravnog fakulteta, zdravstvene ustanove, čitave blokove kuća za stanovanje, crkve. Porodilište u Krunskoj ulici, današnja Studentska poliklinika, je razoreno uz brojne žrtve.