Zašto tajne službe nisu htjele da ostave na miru Jovanku Broz

12.06.2021. | 22:01

U kakvoj „igri prestola“ je učestvovala prva dama Jugoslavije i u kakve političke odnose moći je bila upletena Jovanka Broz, pokušaće da odgovori igrano-dokumentarna serija „Jovanka Broz i tajne službe“ koja će se od jeseni prikazivati na RTS-u.

Ko je prisluškivao Jovanku Broz i Tita? Šta su najviši funkcioneri državnih i tajnih službi imali protiv Jovanke Broz? Šta je dovelo do njenog udaljavanja od Tita i na kraju, do potpunog izopštavanja iz javnog života i kućnog pritvora? Zašto je i 30 godina poslije Titove smrti Brozova udovica bila lišena elementarnih ljudskih prava – lične karte, pasoša, zdravstvenog osiguranja i penzije?

Odgovore na ova pitanja pokušaće da odgovori igrano-dokumentarna serija od 10 epizoda, Jovanka Broz i tajne službe.

Reditelj i koscenarista serije Nedeljko Kovačić je pripremajući se i radeći na ovoj seriji imao prilike da mnogo arhivske građe prođe kroz njegove ruke u sklapanju ovog mozaika.

„Jovanka Broz je bila fascinantna žena u svakom slučaju, a bila je opasna naprosto zato što je 30 godina bila u blizini najmoćnijeg čovjeka tadašnje Jugoslavije“, kaže gost Jutarnjeg programa RTS-a.

Šta je znala što nije trebalo, Kovačić smatra da vjerovatno nikada nećemo do kraja saznati. Može se uopšteno pretpostaviti da je znala što i Tito i u pogledu međunarodnih odnosa tadašnje Jugoslavije, kao i što se tiče najvišeg državnog i političkog rukovodstva zemlje u to vrijeme.

Šta je Stane Dolanc imao protiv Jovanke?

Govorilo se i o tome da je znala mnoge detalje iz prošlosti Staneta Dolanca, s obzirom na to kakav je bio tretman prema njoj poslije Titove smrti. Moguće je da je znala i neku verziju Titove biografije.

„Što se tiče Dolanca, postojala je ta priča o njegovom učešću u hitlerjugendu prije rata, a i ona sama je isticala da su njeni najveći progonitelji Dolanc i general Nikola Ljubičić koji su bili visoki funkcioneri tadašnje Jugoslavije“, dodaje reditelj.

Jovanka je prisustvovala i svim Titovim sastancima sa stranim državnicima. Išla u posjete stranim zemljama. Sretala delegacije. Prisustvovala sastancima sa tadašnjim republičkim rukovodiocima, tako da je svakako posjedovala razne informacije na razne teme, dodaje Kovačić, ali teško da ćemo saznati sve.

Jovanka je izabrana na kastingu

Životni put Jovanke Broz je bio poput filmske priče. Djevojčica sa sela koja je postala „jugoslovenska Grejs Keli ili Džeki Kenedi“, kako su je nazivali ondašnji mediji na vrhuncu moći.

„Zanimljivo je da je za Jovanku napravljena jedna vrst kastinga, kako bismo to danas rekli. Na samom kraju Drugog svjetskog rata, 1945. godine postojao je jedan izbor djevojaka čiji su dosijei prošli kroz ruke tadašnje bezbjednosne strukture, odnosno direktno Aleksandra Rankovića, gdje je prosto napravljen jedan izbor djevojaka koje bi bile podobne, kako se tada govorilo, moralno i politički, da rade u Titovoj rezidenciji“, napominje Nedeljko Kovačić.

Jovanka se istakla svojom ratnom biografijom, kao hrabra i odana partizanka i tako je došla u Bijeli dvor, a kasnije i u vilu u Užičkoj gdje je počela da radi kao dio osoblja. Onda se između njih razvio i lični i intimni odnos, mada postoje spekulacije da su je baš tajne službe postavile na to mjesto.

„Spekulacije su spekulacije. Mi ne možemo sa sigurnošću tvrditi. Ne postoje činjenice da ju je neko baš instalirao tu gdje jeste, a svakako niko nije mogao da utiče na to da se između nje i Tita razvije lični odnos. Mogao je neko tu da je i dovede, ali nije mogao da natjera Tita da mu se ona i dopadne. A ono što zasigurno znamo je da je između njih zaista postojala jedna velika ljubav i veliko poštovanje od samog početka njihovog odnosa i braka, pa praktično do kraja života iako su oni na kraju bili razdvojeni i da su se tu razne ružne stvari izdešavale, kao i u velikom broju brakova u krajnjoj liniji“, smatra Kovačić.

Činjenica je i da Jovanka do kraja života nikada ružnu riječ nije rekla o Titu, kao i da postoje daokazi da je on uložio veliki trud da je zaštiti od sopstvenih funkcionera, kada su te „igre prestola“ počele da kulminiraju, jer se pretpostavljalo da će Tito uskoro preminuti i borba elita tadašnje države za pozicije poslije njegove smrti se zahuktavala.

Čega su se plašile tajne službe

Poslije Titove smrti, po Jovankinom svjedočenju, tajne službe su joj parale porube haljina tražeći „nešto“. Ona je bila na mjerama bezbjednosnih struktura i zna se da su joj pretresali lične papire, da je kuća u kojoj je boravila poslije Titove smrti u užasnim uslovima, takođe bila pod nadzorom.

„Prosto su se plašili da ona može da progovori o svim stvarima koje je znala, a naročito da može da progovori za strane medije. Znalo se i da ona vodi neku vrstu privatnih bilježaka. Postojala je i priča da je pisala svoje memoare. Ti famozni memoari nikada nisu pronađeni iako postoji podatak da je služba fotodokumentovala dio jednog rukopisa, ali čak je i ta fotodokumentacija nestala. Tako da šta god da je ona mogla da zapiše, mi tome nemamo pristupa“, dodaje Kovačić.

Pomoć od Indire Gandi

Poslije Titove smrti mnogi prijatelji su joj odjednom postali neprijatelji. Govorila je da joj je pomoć jedini ponudio general Moamer el Gadafi, lider Libije, koji joj je nudio azil. Odbila je.

Kovačić podsjeća da postoji priča i da joj je Indira Gandi, liderka Indije, pomogla naročito u trenutku kada se odlučivalo da li Jovanka uopšte može da prisustvuje i Titovoj sahrani, jer su održavane čitave sjednice državnog vrha da li da joj se dozvoli ili ne dozvoli prisustvo sahrani sopstvenog supruga.

Osim što je Indira Gandi izvršila uticaj na rukovodstvo, i oni su na kraju shvatili da bi pred svetom bila čudna i sramotna situacija da se to ne desi.

Strani mediji vapili za njenim sjećanjima

Bili su joj oduzeti lična karta i pasoš upravo iz straha da će progovoriti za strane medije. Pričalo se da joj italijanska i njemačka štampa nudi ogromne svote novca za njenu ispovijest, da su izdavači u inostranstvu željeli da objave te njene famozne memoare ili neku drugu vrstu njenog svjedočenja.

„Zato se vodilo računa da joj se što više ograniči kretanje i ograniči kontakt kako ne bi mogla da ispriča svoju priču“.

Na kraju, Jovanka je sve tajne odnijela sa sobom u grob i odlučila da do kraja ćuti.

„Jovanka je prije svega bila jedna vrlo dostojanstvena žena i žena koja je jako mnogo vremena provela u najvišim ešalonima realne politike. Prosto iz njenog karaktera proizilazi činjenica da je mnoge stvari prećutala jer nije htjela da prekorači sopstveno dostojanstvo“, smatra Nedeljko Kovačić, reditelj i koscenarista serije.

U igrano-dokumentarnoj seriji Jovanka Broz i tajne službe Jovanku Broz tumače dvije glumice. Mladu Jovanku igra Milica Tomašević, a stariju Snežana Savić. Tita igra Nebojša Dugalić. Autorima serije je jako bilo bitno da nađu dobru mjeru i da gluma ne bude samo imitacija, već kompletna dramska uloga, kao i da izbjegnu da ne skliznu u karikaturu, u čemu su, po riječima reditelja Nedeljka Kovačića i uspjeli.