Da li je Evropa izdala sve što je izvorno planirala: Uništen san o mirnoj i ujedinjenoj zajednici

18.12.2022. | 08:55

Današnja Evropska unija je tek puki fantom nekada planirane zajednice, njena blijeda sjenka.

Ona je izdala sve što je izvorno planirala da bude i namjeravala da postigne – federalnu političku uniju unutar sebe i konfederalni kooperativni mirovni poredak s Rusijom. Umjesto toga ova zajednica je danas u neobjavljenom ratu sa Rusijom. Princip nemiješanja u poslove drugih, kao temeljna odrednica koju su Evropljani na osnovu vlastitog iskustva ugradili u međunarodno pravo za sve, bačen je pod tepih. Upozoravaju na ovo u svojoj knjizi “Evropa: Kraj igre”, njemački dvojac, politikolog Ulrike Gerot i filozof Hauke Ric, navodeći kako je ključna greška ta što je EU dozvolila da SAD odrede njene strateške interese.

– SAD se ponašaju kao da unipolarni trenutak nakon pada Berlinskog zida i dalje traje. Njemačka, francuska i britanska spoljna politika su se krotko uskladile s ovim pogrešnim pogledom na svijet, gledištem koje zanemaruje klasičnu diplomatiju i dijeli svijet na prijatelje i neprijatelje, demokratiju i diktaturu, dobro i zlo. Time je EU i de fakto izgubila svoju nezavisnost. Prvo intelektualnu i kulturnu, zatim političku, geostratešku i ekonomsku – istakli su autori ove knjige, navodi Glas Srpske.

Problemi

Prema riječima Gerotove i Rica, ukrajinsko-ruski rat uništava san o ujedinjenoj i mirnoj Evropi koja je možda prevazišla linije podjele dva svjetska i hladnog rata. Umjesto toga navode, Ukrajina je postala lansirna platforma za američke planove za Evroaziju i vrh NATO-a u Evropi.

– Sa SAD, kao vladajućom silom, Evropa ne može postati stabilan politički entitet. A bez sibirskih sirovina ili kineskog tržišta nema ni trajnog prosperiteta Evrope. Smisao ovoga nije demonizovati Ameriku, već omogućiti evropsku emancipaciju, što znači izgraditi strateški kapacitet Evrope da djeluje samostalno prije svega u strateškom smislu, nezavisno od Vašingtona. U tom smislu, evropska emancipacija bi značila da se Evropa pojavi kao politički, ekonomski i strateški entitet između Amerike i Kine, kao “drugi svijet”, oslanjajući se, u poslijeratnoj budućnosti, na sporazumni i ekonomski prosperitetni odnos sa Rusijom. Zbog toga se trenutna evropska politika mora hitno preusmjeriti kako bi se Evropa oporavila od kolosalne štete koju je sama sebi nanijela. Konačno, trajni mir u Evropi može se postići samo uz, a ne protiv Rusije. Evropa stoga treba inicirati mirovne pregovore, da bi bila postignuta oba strateška cilja, politička unija i kontinentalni mirovni poredak – smatraju autori ove knjige.

Mišljenja su i da je označavanje Vladimira Putina kao katalizatora, odnosno direktnog uzroka trenutnog ludila veliko pojednostavljenje, jer se pri tom zanemaruje duga i složena istorija rusko-ukrajinskog sukoba i šanse koje je EU propustila da ne dođe do ovog rata. Umjesto toga Brisel se odmah stavio na stranu Ukrajine.

Samo okrivljavanje Putina, kako kažu, odvlači pažnju od pravog problema. Pravi problem su dva nerealizovana velika evropska projekta. Prvi je pokrenut 1989. godine, na kraju hladnog rata, nakon pada Berlinskog zida, kada je Evropa trebalo da postane politička unija. Čak se govorilo i o evropskoj saveznoj državi. Umjesto toga ona je od 1989. prošla transformaciju od liberalnog svetionika, do zlonamjernog hegemona – ističe Gerotova.

Evropska kuća

I dok su se Evropljani bacali jedni drugima u zagrljaj poslije pada Berlinskog zida, igrali na koncertima dok se on krunio pod čekićima, SAD su u stvari radile na novoj strategiji za podijeljenu Evropu, jer je Vašington shvatio da mu klasična diplomatija obzira i kompromisa između različitih država i kultura više nije neophodna.

SAD su, kako objašnjavaju Gerotova i Ric, napustile međunarodno-pravne principe za razgradnju napetosti, inače glavno evropsko naravoučenije iz dva svjetska rata i zamijenile ih instrumentima radikalne podjele na prijatelja i neprijatelja, demokratiju i diktaturu, dobro i zlo, ljubimce i siročad. Ipak, prava nevolja, kako kažu, bila je ta što je Evropa planski ispražnjena kako od prava, tako i od privida prava. SAD su prvo poklonile rat Evropi, prvi put za Vaskrs 1999. preko Srbije, drugi put, na poček, za Božić 2013/14. preko Evromajdana.

Sve ovo je dovelo do toga da tridesetak godina kasnije ideja o EU djeluje poput utopizma. Politički razjedinjena i institucionalno krhka ona je bila uhvaćena prvo u vrtlog bankarske krize 2008. godine. Nakon toga je patila od politike štednje, podjele Evrope na jug i sjever, ljevičarskog populizma na jugu i desničarskog na sjeveru, izbjegličke krize i “bregzita” te rastućeg regionalizma u Škotskoj i Kataloniji. A onda je došao i rat u Ukrajini, za koji autori ove knjige kažu da je do kraja uništio ideju političke Evrope, koja se raspliće kao pleteni džemper, kao da neko manično vuče konac.

Otišlo se toliko daleko da se ovaj rat, tačnije “neprijateljska” Rusija, koristi kao argument za novo evropsko ujedinjenje, što zvuči gotovo cinično i predstavlja izdaju osnivačke misije Evrope: mira, jedinstva u različitostima, međunarodne saradnje i federalnog mirovnog poretka.

Drugi veliki evropski plan koji je takođe propao, prema riječima autora ove knjige, bila je izgradnja kooperativnog, pankontinentalnog mirovnog poretka, “evropske kuće” od Lisabona do Vladivostoka, koju je svojevremeno podržao i sovjetski lider Mihail Gorbačov. Pojam “jedne evropske kuće” predviđao je integraciju Rusije, kao i postsovjetskih zemalja i zemalja Varšavskog pakta u jedinstvenu zajednicu sa zapadnom Evropom.

Lista aktera

Kako ukazuju Gerotova i Ric, Zapad nikada nije ozbiljno shvatio ovaj plan i odbacio ga je zbog toga što je bio previše neodređen, ali i zbog toga što je NATO blokirao takav kooperativni mirovni poredak, koji bi uključivao i Rusiju.

SAD su se nizom poteza pobrinule da se EU nikad ne emancipuje. Politički, ekonomski i geostrateški ona je morala ostati patuljak na atlantskom ramenu, što je prema riječima autora ove knjige svojevrsna ironija, kad se pomisli da teritorijalno mala EU, čak i bez zemalja zapadnog Balkana, ima više stanovnika od SAD i Rusije zajedno.

Knjiga “Kraj igre” nudi dugu listu aktera koji su u sinergiji djelovali ka jednom jedinom cilju: “Ponovo učiniti Amerikom velikom”. Kada je poražena u Avganistanu, mnogi su se smijali Americi. Šta su onda oni uradili? Pronašli su zamjenski cilj i okupirali EU, pretvarajući je u udarnu pesnicu rata s Rusijom.

Pad EU pred američkim interesima Gerot i Ric opisuju kao rezultat vrijednog mravljeg rada niza američkih aktera, najprije državnih – Klintonovi, Buš Junior, Obama, Tramp, sada Bajden i Nuland, zatim njihovih savjetnika Dika Čejnija, Donalda Ramsfelda, Pola Volfovica, Medlin Olbrajt…

Ispred i iza njih gusta mreža autora, komentatora i akademika organizovanih po “tink-tenk principu – Zbignjev Bžežinski, Frensis Fukujama, Robert Kejgan i Vilijam Kristol. Oni su davali savjete kako promovisati američku vodeću ulogu, kako slomiti svakog ko se suprotstavi “američkoj hegemoniji”.

Peta kolona

Prekoatlantskim snagama je pomagala “peta kolona” u samoj EU, one snage koje je Buš Junior zvao “Novom Evropom”. Taj trend je započet takozvanim “pismom osmorice”, objavljenim 30. januara 2003. u londonskom “Tajmsu”. U tekstu pod naslovom “Evropa i Amerika moraju da budu jedinstvene” potpisnici pisma – Hoze-Marija Aznar, Žoze Manuel Barozo, Silvio Berluskoni, Toni Bler, Vaclav Havel, mađarski premijer Peter Međeši, poljski Lešek Miler i danski, potom sekretar NATO-a Anders Fog Rasmusen – savjetovali su Vašingtonu da Amerika ima svako moralno pravo da jurne na Irak. Razlog: oružje za masovno uništenje u posjedu Sadamovog režima.

Nosioci ove američke hegemonije, kako kažu Gerotova i Ric, nikad nisu prihvatili odgovornost za bespovratno uništavanje “mirovnog kapitala” iz 1989. godine. Robert Kejgan u maju 2008. objavio je tekst u kojem otprilike kaže: “da, premise po kojima se išlo na Sadama Huseina su bile netačne, ali je rat moralno bio ispravan”. Isti izgovor se koristio i za operacije u Srbiji i Avganistanu – pravno pod znakom pitanja, moralno ispravne.

Kako dakle objasniti da su SAD u protekle tri decenije tako slomile EU, da su je bez velikih napora mobilizovale u idući rat po istom antivestfalskom principu: pravno pod znakom pitanja, moralno ispravno?

Autori “Kraja igre” otkrivaju i taj dio. Uslov za to je bio “transfer Njemačke u politički Zapad”. Pred tim transferom blijedi svaki drugi. Obavljen je postepeno, pažljivo, u fazama, da bi od NATO operacije 1999. počeo da daje opipljive rezultate. Zbog svojih istorijskih veza sa Rusijom Njemačka je bila ključ za američku dominaciju nad EU, pišu Gerot i Ric. Daleko od toga da su Rusi i Nijemci uvijek bili prijatelji, nisu. Ali je, mimo ratova, uvijek djelovala mreža kulturnih, političkih i ekonomskih veza među njima. Kad je Njemačka promijenila tim, to je bio znak da su SAD pobijedile.

Propaganda

Značajnu ulogu u kreiranju ove nakaradne EU, kako primjećuje ovaj dvojac, imali su i sami mediji, navodeći kako je na djelu jedna kulturno-medijska mustra, ona iz vremena Prvog svjetskog rata. Njene principe je prvi put formulisao engleski pacifista Artur Ponsonbi u knjizi “Laž u ratu”.

I oni koji je nisu čitali znaju za bar jedan citat odatle – da je “istina prva žrtva rata”. Ponsonbijevih “10 tačaka ratne propagande” je kasnije preuzela i “obradila” belgijska istoričarka An Moreli u djelu “Principi ratne propagande” iz 2001. Prema njenom mišljenju sada u medijima očigledno djeluje taj stariji koncept: “Mi nismo htjeli rat”. “Odgovorna je suprotna strana”. “Mi se borimo za dobru stvar”. “Suprotna strana koristi nedozvoljeno oružje”. “Oni namjerno čine ratne zločine, mi samo slučajno”, “Naši gubici su mali, neprijateljski ogromni”, “Naša misija je sveta”, “Ko sumnja u naše medijske izvještaje, taj je izdajica”.

Gerot i Ric smatraju da je Evropa očigledno odlučila da još jednom ponovi sve elemente ove ratne propagande koje je zapisala Morelijeva u slučaju Rusije te da sad “pametni evropski mediji i novinari u znoju lica svog proizvode smisao umiranja”.

Ulrike Gerot inače je doktor političkih nauka, profesor za evropsku politiku na Univerzitetu u Bonu. Napisala je brojne knjige sa evropskim fokusom. U mnogim dosadašnjim medijskim istupima ona je rat u Ukrajini nazivala “američkim posredničkim ratom s Rusijom”, u koji se EU slijepo uključila “braneći istorijski apsurdni teritorijalni integritet Ukrajine”. Mnoge je zgrozio taj njen stav da je mir uvijek bolji od rata. Studentska udruženja su već tražila raskidanje ugovora s njom. Našla se i na udaru i mejnstrim medija i političara, koji su je prozvali “Putinovim trolom”. Ono što je osnovno u čitavoj ovoj priči jeste da niko od kritičara ne razgovara o tezama iz knjige. Niko je ne kritikuje, o njoj se ne razgovara ozbiljno, da li ona daje uvide u materiju, otkriva sakriveno, opisuje novu ili staru napuštenu perspektivu? Ništa od toga!

Alfa novinari

Nešto prije knjige “Kraj igre” na njemačkom tržištu objavljeno je i djelo filozofa Ričarda Dejvida Prehta i psihologa Haralda Velcera pod naslovom “Četvrto stanje: kako se stvara mišljenje većine, čak i ako ga nema”, koje je takođe dočekano na nož od strane mejnstrim medija. Prema mišljenju Prehta i Velcera trend nepromišljenog medijskog jednoumlja postoji već duže vrijeme, ali je dobio zrelu formu s izbijanjem rata u Ukrajini. Knjiga istražuje kako su veliki mediji žestoko i nekritički propagirali stav da Njemačka mora podržati Ukrajinu na svaki mogući način. Kako je to u jednom od svojih autorskih tekstova objasnio univerzitetski profesor Srđa Trifković, “alfa novinari” su redakcije pretvorili u vojne štabove za operacije protiv Moskve.