EU prihvatila Makronovu inicijativu: Proširenje EU ili ojačanje paukove mreže

09.11.2021. | 08:34

Sada možemo biti sigurni da je Evropska unija i formalno prihvatila Makronovu inicijativu iz novembra prošle godine o „reformi pristupnog procesa“. Prije nekoliko dana Evropska komisija je sačinila odgovarajući dokument i proslijedila ga drugim institucijama na dalji postupak.

Konačan izgled dokumenta biće, međutim, poznat tek poslije samita EU (Evropskog savjeta) u maju ove godine. Iako su moguće određene izmjene, tekst koji je ponudila Komisija pruža dovoljan povod za razmišljanje.

Sam naslov dokumenta – Ojačanje procesa pristupanja – vjerodostojna perspektiva EU za Zapadni Balkan – upućuje na samoocenjujuću aroganciju adresanta („vjerodostojna perspektiva“) u jednoj stvari („proces pristupanja“) koja je postala toliko nevjerodostojna da je morala postati predmetom „reforme“ (izraz iz Makronovog inicijalnog papira). Ovo ne bi imalo značaja da nekim slučajem tekst ne odgovara naslovu, ali bojim se da nije tako. Dokument se drži mantre o pristupanju iako EU ne daje bilo kakve izglede za svoje proširenje, što bi trebalo da bude ista stvar suprotnog pravca u odnosu na pristupanje. Ali, u političkom rječniku EU koji se koristi za zemlje „zapadnog Balkana“ pristupanje je čarobna riječ iz koje EU na magičan način izvodi svoju „vjerodostojnost“. Kada bi se ova jezička magla razvejala, recimo da se umjesto pristupanja koristi realan izraz – pridruživanje, moglo bi se povjerovati da je Unija spremna na reformu tog procesa, i u toj svjetlosti bi i neka nova rješenja iz dokumenta izgledala realnije. Ovako, za sve one koji odnosima EU i zemljama ovog regiona pristupaju sine ira et studio jasno je da je na djelu nešto što zvaničnim jezikom nije označeno, ali je mnogo bliže stvarnosti – pristupanje bez članstva, piše Srbija svijet.

Nadalje, mogu da govorim samo o odnosima EU i Srbije, ne samo zato što me jedino naša država zanima, nego i zato što nisam pozvan da primjedbe koje slijede poopštavam na cio tzv. zapadni Balkan. To će me, ujedno, osloboditi gubljenja vremena i prostora na praznjikavi birokratski govor, koji ovaj tekst nije mimoišao kao ni bilo koji prethodni o ovom ili sličnom pitanju. Mene, dakle, zanima moguća sadržinska promjena u odnosima između EU i Srbije, koja je zamisliva samo u reformisanom režimu pridruživanja, a ne u tehnički izmijenjenom režimu pristupanja, režimu koji je davno ušao u ćorsokak. Moje konkretno pitanje je, da li u ponuđenom dokumentu ima elemenata koji bi u nekom izmijenjenom političkom kontekstu uticali na racionalnu promjenu u odnosima između EU i Srbije.

Najvidljivija promjena tiče se novog grupisanja pregovaračkih poglavlja, njihovog mogućeg sukcesivnog i uporednog tematizovanja (i primjene), kao i shodno tome diferenciranog materijalnog i statusnog postavljanja dotičnih oblasti unutar sistema EU.

Najprije, treba reći da se unutar šest novih grupa ili skupova (naši zvaničnici to nazivaju domaćom riječju „klasteri“) nalazi 33 od 35 sadašnjih pregovaračkih poglavlja. U posljednjoj rečenici dokumenta stoji da će poglavlja 34 (Institucije) i 35 (Ostala pitanja) biti posebno izrađena. Imajući u vidu da se „ključni prioritet“ (čitaj: uslov nad uslovima) Unije, a to je tzv. normalizacija odnosa „Srbije i Kosova“, nalazi u poglavlju 35, to nalaže poseban oprez s obzirom da većina država članica (22 od 27) priznaje nezavisnost Kosova. Ali, vratimo se pomenutim skupovima oblasti. Njih je šest – Osnovne oblasti, Unutrašnje tržište, Konkurencija i uključivi razvoj, Zeleni program i održiva povezanost, Resursi, poljoprivreda i kohezija, Spoljni odnosi – i unutar svakog od skupova svrstane su posebne oblasti koje ponekad nemaju međusobno bliske funkcionalne veze.

Naglasak je na prijedlogu da se pregovaraju cijele grupe, najvjerovatnije fazno, ali nije isključeno i uporedno, i da su sve podjednako izložene postupcima uslovljavanja, praćenja, ocjenjivanja, nagrađivanja i kažnjavanja. Ono što je ovdje moguće zamisliti kao novo jeste napredovanje pojedinih oblasti u odnosu na druge imajući u vidu i njihovo funkcionalno uključivanje u sistem EU, računajući tu i ravnopravno (sa drugim državama članicama) korišćenje brojnih unutrašnjih fondova. To što uz ovo nije predviđeno da predstavnici Srbije u najvišoj fazi uključenja neke oblasti učestvuju i u odgovarajućoj politici (donošenje odluka) govori da je ovdje riječ o najvišoj fazi pridruživanja a ne pristupanja Uniji. I to je, što se mene tiče u redu, ali otvaraju se dodatna pitanja.

Najprije, da li je moguće da država kandidat (Srbija) optira za neke skupove oblasti a ne za sve, polazeći ne samo od svojih prioriteta nego i od svoje strateške politike. Ako to nije moguće u oblasti pravosuđa i osnovnih prava stoga što je riječ o sveprožimajućem uslovu koji ima ulogu opšteg mjerila, da li je to moguće, recimo, u šestom skupu, Spoljni odnosi, u oblasti odbrane gdje Srbija praktikuje vojnu neutralnost. Ili, nadalje, da u nekoj grupi ide do kraja moguće integrisanosti, a u nekoj samo do nekog nivoa. (Kao što je to unutar Unije dopušteno državama članicama; recimo, Danska je prihvatila prethodne uslove monetarne unije ali ne i evro). Da li bi Srbija, recimo, mogla da prihvati samo Prvi energetski paket Unije a ne i preostala dva. Da li bi mogla, s obzirom da Unija ne može zadugo, a možda nikad, da je primi u članstvo, da samostalno subvencioniše poljoprivrednu proizvodnju, ili da povrati bar minimalnu carinsku zaštitu na uvoz poljoprivrednih proizvoda iz Unije. Da li bi mogla, dok ne uđe na zajedničko tržište – što je gotovo nemoguća misija, da očuva svoje povoljne trgovinske sporazume sa drugim zemljama i grupama zemalja. I slično.

Odgovor na ova i slična pitanja zavisi od rješenja onog načelnog sloja problema – da li će se Unija čvrsto držati svoje politike kvazi-proširenja (za države kandidate – pristupanje bez članstva), ili će dopustiti mogućnost neprinudnog pridruživanja. Sudeći po nekim naglascima iz Uvoda dokumenta, gdje se politika proširenja za „Zapadni Balkan“ zasniva na „geostrateškoj investiciji u stabilnu, jaku i ujedinjenu Uniju“, države kandidati teško će se osloboditi zagrljaja ove vrste.

Ali, pitanje je da li države ovog regiona zaista i žele da se oslobode ovog zagrljaja. Ponovo, nemam namjeru da govorim o drugima. Ali, zašto bi Srbija morala da bude kao i druge zemlje regiona i da se prepusti ovoj stihiji svekolike zavisnosti. Jednim malim dijelom, konačna odluka zavisi i od Srbije. Naravno, ne ove današnje koja se utopila u zapadnobalkansko sivilo. Ali, ako današnja vlast ima jedinu dilemu da li da nastavi današnjim putem sa 35 poglavlja ili da ga zamijeni istovjetnim putem sa 6 skupova, to ne mora biti jedini ugao javne političke rasprave. Ako je ovim dokumentom bar otvoren prozor različitog tumačenja, zašto tu priliku ne bi iskoristila zasad nepostojeća zajednica poznavalaca, ma kog političkog stava pojedinci bili. U Srbiji nikada do danas nije otvorena javna diskusija u vezi njenih odnosa sa EU. Struja zvaničnog stanovišta vukla je putem koji nije obećavao ni cilj ni etapno osvježenje. Evo dobrog povoda za konsolidaciju javnog mišljenja o jednoj važnoj stvari.