Kako će Evropa izgledati do 2030: Šest scenarija – od Gvozdene zavjese do igre na rusku kartu

17.03.2025. | 14:32

“Pogledajte, budimo iskreni, Evropska unija je osnovana da bi zezala Sjedinjene Države”, rekao je Donald Tramp grupi novinara 26. februara. “To je svrha i uspjeli su u tome. Ali sada sam predsjednik”, dodao je.

Akcije i izjave predsjednika Sjedinjenih Država zategnule su ravnotežu saveza NATO-a i izazvale tenzije među članicama EU. Može li magnat razbiti transatlantski savez ili samo galami?, pita se u tekstu španski El Confidencial.

Prema Heinzu Gärtneru, austrijskom politologu i stručnjaku za spoljnu politiku SAD-a i međunarodnu bezbjednost, “transatlantski savez neće prestati”. On podvlači da SAD pod Trumpom neće napustiti NATO “jer kroz njega imaju značajan uticaj na evropske članice”. Sjeća se da su svi američki predsjednici tražili veći doprinos od evropskih članica saveza.

“Tramp je samo učinio vidljivim odnose zavisnosti unutar transatlantskog saveza”, kaže on.

Gärtner podsjeća da je i bivši predsjednik Džo Bajden isticao ulogu američkog vođstva, “ali za razliku od Trampovog stila, Evropljani su obično unaprijed obavještavani o namjerama SAD-a”.

Tokom prvog Trampovog mandata, “Evropljani su podržali sve važne odluke spoljne politike”, sjeća se, uključujući politiku prema Sjevernoj Koreji i poništenje nuklearnog sporazuma sa Iranom.

“Čak su i carine bile tolerisane”, dodaje.

Evropljani takođe nisu iskoristili pregovore u Istanbulu u martu 2022, koji su predviđali povlačenje ruskih trupa i odricanje Ukrajine od NATO-a, što “bilo bi mnogo povoljnije za Ukrajinu”. Stari kontinent ima novu priliku. A u ovom kontekstu ideološkog i doslovnog prenaoružavanja, mnogi se pitaju: kako će Evropa izgledati za pet godina?

Scenario 1. Nova gvozdena zavjesa

Austrijski politolog Heinz Gärtner kaže da je istorija pokazala da “zone uticaja nastaju tamo gdje se susreću vojske”. Sjeća se da se već stvara moderna Gvozdena zavjesa sa elektronskom inteligentnom ogradom na granici između Finske i Rusije. Finska je zemlja EU koja dijeli najveću granicu sa Rusijom. Počela je da gradi ogradu od 200 km 2023. godine, a njena vlada očekuje da će je završiti do 2027. ili 2028. godine. Prvobitni cilj je bio zaustaviti imigraciju i izvan Evrope i iz Rusije koji bježe od regrutacije u vojsku. Sada se pripremaju i za druge mogućnosti.

“Moramo biti spremni i pripremljeni da spriječimo i odgovorimo na krize, sukobe i čak najteže scenarije, kao što je rat”, rekla je finska ministarka unutrašnjih poslova Mari Rantanen na sastanku sa danskim ministrom za pripremu i otpornost Torstenom Schackom u Helsinkiju 4. marta.

Već se instaliraju novi sistemi naoružanja na obe strane granice. Prema Gärtneru, mogući scenario je “stvaranje nove Gvozdene zavjese od Arktika do Crnog mora, koji bi prolazio kroz Ukrajinu”. Rezultat bi bio prenaoružavanje zemalja i “intenziviranje dileme bezbjednosti”, što znači da kada jedna država ojača svoju bezbjednost, povećava se nesigurnost i strahovi ostalih država.

“Vjerujem da Evropljani shvataju da se nećemo vratiti na prethodni status quo”, tvrdi Lisa Musiol, šefica programa EU u Međunarodnoj kriznoj grupi, u intervjuu za El Confidencial.

Musiol kaže da je došlo do temeljne promjene u načinu na koji “Evropljani shvataju prijetnju bezbjednosti koja dolazi od Rusije” i “takođe počinju da shvataju da SAD nisu tako pouzdan partner koliko bi željeli”, dodaje i navodi da će se, po svemu sudeći, ove promjene zadržati.

Evropa prolazi kroz radikalnu promjenu svoje politike odbrane. Najevidentniji primjer je Njemačka, koja se sprema za neviđeno prenaoružavanje. Onaj koji je na putu da postane novi kancelar, Friedrih Merc, iz konzervativne Hrišćansko-demokratske unije (CDU), predložio je izmjenu strogih pravila duga koja ograničavaju višak troškova kako bi se povećao odbrambeni budžet. Njegov cilj je stvoriti fond od 500 milijardi evra.

Druga alternativa mogla bi biti mehanizam trošenja na evropskom nivou ili dodatni specijalni fond za Bundesver. Ovakav potez Njemačke i Evrope nije viđen tokom više od tri godine rata u Ukrajini, već sada, pod pritiskom grandioznosti nove američke administracije.

Scenario 2. Kontramodel, kako izbjeći dilemu bezbjednosti

“Obe strane na evropskom kontinentu, Rusija s jedne strane, a Evropljani i Ukrajina s druge strane, ne vjeruju jedni drugima i vide jedni druge kao prijetnju”, priznaje Musiol.

Izvještaj Krizne grupe iz januara, o Budućnosti evropske bezbjednosti, analizirao je različite percepcije prijetnji i “primijetili smo da obee strane povećavaju svoje kapacitete za odbranu i odvraćanje”, objašnjava Musiol.

Kaže da, kao organizacija za prevenciju sukoba, “znamo da to nosi rizike”. Stoga “ovaj redosljed evropske bezbjednosti zasnovan na odvraćanju moraće se pažljivo upravljati jer je prilično opasan i to bi značilo više napora na diplomatskom frontu”.

Prema Gärtneru, postoji kontramodel dilemi bezbjednosti. Mislio je na period nakon rata u Rusiji, gdje bi bila potrebna “velika međunarodna konferencija”, sugeriše. Kaže da bi se radilo o “stvaranju zajedničkog sistema bezbjednosti u kojem se bezbjednost smatra nedjeljivom”.

Na kraju, prema austrijskom politologu, “političke garancije su efikasnije od vojnih”, dodaje.

Scenario 3. A šta ako se sve ovo oduži?

Prema Musiol, “ovaj trenutak je veoma odlučujući”. Kaže da će “ono što se dešava sada, u narednim nedeljama i mjesecima, biti ključno ne samo za bezbjednost Ukrajine, već i za evropsku bezbjednost i oblik koji će poprimiti”. Kaže da, iako Tramp pritišće na brzo rješenje, predviđanje Krizne grupe je da će se “pregovori vjerovatno odužiti”.

Moglo bi biti više razgovora između SAD-a i Rusije; čak i širih sa Ukrajincima i Evropljanima. Musiol takođe vjeruje da će Tramp shvatiti “da Putin nije zapravo zainteresovan za dogovor”, pa “najvjerovatniji scenario je da će se sve ovo odužiti”, tvrdi.

Scenario 4. Spirala unilateralizma

Nova američka administracija takođe je izazvala tenzije unutar same EU, oživljavajući stari rivalitet između Meloni i Makrona.

“Željela bih da znam u kakvom svojstvu si otišao u Vašington”, upitala je italijanska premijerka francuskog predsjednika tokom sastanka evropskih lidera.

Nedjeļju ranije, Meloni je prisustvovala konzervativnoj konvenciji MAGA u Vašingtonu, a pod upitnikom u Evropi je i tajni sporazum između SpaceX-a Elona Maska i italijanske vlade u januaru.

Unutar vlada, takođe počinju da izbijaju nesuglasice, iako su lideri 27 jednoglasno odobrili prijedlog Ursule fon der Lajden da se u četiri godine mobilizuje 800 milijardi evra za odbranu.

U Holandiji u utorak je holandski parlament glasao protiv multimilijarderskog plana prenaoružavanja. U Parizu, lijevo od Makrona, Francuska nepopustljiva ne želi ni čuti za prenaoružavanje.

“Rat može biti samo nepopravljiva ekološka katastrofa”, napisao je Žan-Luk Melanšon na svom blogu.

A desno od Makrona, za Le Pen, “Rusija nije glavna opasnost kojom se suočava Francuska”, već “islamski fundamentalizam”, izjavila je. U Španiji, Sančezovi partneri takođe odbacuju prenaoružavanje.

U kratkom roku, u središtu Evrope, dva izbora mogu biti odlučujuća. U Poljskoj, gdje se održavajupredsjednički izbori 18. maja, ton protiv Rusije se oštri. Trenutni predsjednik Andrzej Duda pozvao je SAD da prebace nuklearno oružje na svoju teritoriju.

“Granice NATO-a su se pomjerile na istok 1999. godine, pa bi, 26 godina kasnije, takođe trebalo doći do pomjeranja njene infrastrukture na istok”, izjavio je u intervjuu za Financial Times.

U međuvremenu, kandidat PiS-a, Karol Nawrocki, zatražio je da se prekinu diplomatske veze sa Moskvom.

U Češkoj, trenutni vladajući blok koalicije centra-desnice je proevropski, ali njegova glavna partija, tačeristički ODS, protivi se većoj integraciji. Dominantna snaga u opoziciji, populistička formacija oligarha Andreja Babiša, zvana ANO, koju ankete gledaju kao pobjednika na izborima u oktobru, protivi se prenaoružavanju, ali bi mogla da slijedi glavnu struju EU ako je u pitanju novac.

U Njemačkoj, neki vide u ovom prenaoružavanju ekonomsku priliku. Njemački divovi odbrane trude se da povećaju svoje kapacitete proizvodnje u očekivanju velikih novih narudžbina tenkova, oklopnih vozila, radarskih instalacija i raketa za protivvazdušnu odbranu. Pronašli su kapacitete i radnike u oslabljenom automobilskom sektoru. Rheinmetall je upravo najavio da će ponovo koristiti nekoliko fabrika automobilskih komponenti za proizvodnju odbrambene opreme. Istorijski plan zavisi od podrške partija, uključujući i Zelene, koji su u petak postigli početni dogovor.

Pred iskušenjem unilateralizma, Ruslan Stefanov, direktor programa bugarskog Centra za proučavanje demokratije i koautor Kremaljskog priručnika, upozorava, parafrirajući Kisindžera: “Bijedna Njemačka, prevelika za Evropu, premala za svijet”.

Red koji je nastao nakon Drugog svjetskog rata nije uvijek bio na visini, ali je garantovao određene stubove suživota. Sada se temelji ljuljaju. Italijanski predsjednik Sergio Mattarella, u govoru na Univerzitetu u Marseju, iznio je paralelu sa ekonomskom krizom 1920-ih i 1930-ih, koja je “hranila spiralu protekcionizma, unilateralizma i postepenog urušavanja saveza”. Kao rezultat toga, favorizovani su “fenomeni autoritarnog karaktera” sa uvjerenjem da su efikasniji u zaštiti nacionalnih interesa.

Scenario 5. Raste ekstremna desnica, bomba iznutra

Prema nekim analitičarima, Trampova administracija svojom podrškom ekstremno desnim partijama, kao što je AfD u Njemačkoj, otkriva globalni plan Trampa, sličan Kremaljskom od sredine 2010-ih, koji bi bio razbiti Evropu iznutra, učinivši je irelevantnom pred novim globalnim poretkom, koji sada izgleda da preuzima kontrolu.

Prema Heinzu Gärtneru, ekstremno desne snage u Evropi vide u Trampu saveznika, “naročito u pitanju antimigracione politike”. I to može značiti da mnoge evropske zemlje “traže dobru volju američkog predsjednika, povećaju troškove za odbranu i kupuju više američkog oružja i tečnog gasa”.

Scenario 6. Kisindžerova ruska karta

Ako Tramp odigra na rusku kartu protiv Kine, približavajući se Putinu, da li će EU odigrati kinesku kartu protiv Trampa?

Gärtner objašnjava da Trump pokušava “odvojiti Rusiju od Kine”. Kaže da je na sličan način predsjednik Nikson i njegov državni sekretar Kisindžer željeli da odvoje Kinu od Sovjetskog Saveza svojom posjetom Kini 1972. godine. Gärtner objašnjava da “Tramp zna da je Rusija već izgubila svoju poziciju kao globalna supersila – osim nuklearnog oružja –” i “na globalnom nivou postala je manji partner Kine”.

Rusija nije mogla spriječiti pad svog najvažnijeg saveznika, Asada u Siriji, zbog svog vojnog angažmana u Ukrajini, a još jedan saveznik, Iran, izgubio je značaj. Gärtner vjeruje da približavanje između Trampa i Putina neće promijeniti ovo i da će “evropski lideri stajati uz SAD u sukobu s Kinom”, iako gotovo dvije trećine građana EU smatraju da bi Evropa trebala ostati neutralna u takvom sukobu”, dodaje.