Kako je nekadašnja kolijevka ruskog identiteta postala “ukrajinska”: Udario brat na brata

27.02.2022. | 07:55

Snaga Rusije može biti potkopana samo ako se od nje odvoji Ukrajina. Oni koji žele to da urade, ne samo da ih moraju odvojiti, već Ukrajinu moraju suprotstaviti Rusiji, zakrviti dva dijela jednog naroda i gledati kako brat ubija brata.

Da bi to ostvarili, potrebno je pronaći i odgojiti izdajnike među nacionalom elitom i uz pomoć njih izmijeniti samosvijest jednog dijela velikog naroda do takvog nivoa da mrze sve rusko, da mrze svoj rod, a da to ni ne znaju. Ostalo će učiniti vrijeme.

Rekao je ovo krajem 19. vijeka poznati njemački kancelar Oto fon Bizmark. Ili nije?

Iako je internet prepun ovakvih citata koji su pripisani nekadašnjem kancelaru, njemački istoričari i saradnici “Bizmarkove fondacije” tvrde da oni jednostavno nisu tačni i da ne postoji nijedan spis koji dokazuje da je Bizmark ove riječi ikada izgovorio. Neki su otišli i korak dalje i sve nazvali “ruskom propagandom”.

Ipak, ni njemački istoričari ne spore da je Bizmark svojevremeno rekao nešto slično:

“Smatrati da je borba s ruskim komunizmom zadatak njemačke diplomatije znači precjenjivati sopstvene snage, koristiti sredstva kakva su nam strana. Bio bi to pokušaj da utičemo na tok svjetskih događaja. Kad Rusi raspale svoju vatru, oni će prvi biti na njenom udaru, oni će opeći prste od tog požara.”

Dakle, i ako nije izrekao navode iz prvog pasusa ovog teksta, ovaj potonji bio je sasvim dovoljna osnova za one koji bi decenijske njemačke težnje htjeli da iskoriste u propagandne svrhe. Bila istina ili ne u prvom pasusu, fakat je da se ono što je u njemu navedeno i ostvarilo stotinjak godina kasnije.

Kako je uopšte došlo do toga da se dva bratska naroda danas gledaju preko nišana, te kako je uopšte nekadašnja kolijevka pravoslavlja i ruskog identiteta “ukrajinizovana” kroz procese unijaćenja i koja je uloga zapadnih sila u svemu tome? Koji su bili izgovori da se Ukrajini prije 100 godina prvo pripoje vjekovna ruska područja Donjecka i Luganska, a onda nešto kasnije i Krima? Zašto ruski predsjednik Vladimir Putin smatra da je današnja Ukrajina boljševički i antiruski projekat?

Odgovori na ova pitanja najbolje otkrivaju pozadinu posljednjih sukoba, a koje i danas projektuju oni koji su nekadašnje moćno rusko carstvo, onda SSSR, i na kraju Rusiju, smatrali za najveći trn u oku. Podatak da je Rusija u proteklih par vijekova ostala bez teritorije koja danas odgovara onoj na kojoj sada ekonomski i politički egzistira Evropska unija dovoljno govori o svjesnom i sistematičnom istorijskom uništavanju ruskog svijeta, a što Putin svojim posljednjim potezima, kako je saopštio, želi da zaustavi, pogotovo jer ta bivša ruska područja NATO planira da stavi, ili je već stavio, pod svoju kontrolu.

Rađanje Ukrajine

Prema riječima Alekseja Timofejeva sa Instituta za noviju istoriju Srbije, stvaranje ukrajinskog identiteta počelo je još sa poljskom okupacijom carske Rusije.

– To su bili prvi začeci današnjeg ukrajinskog identiteta. Ali sve to je bilo u stvari samo na jezičkoj osnovi, jer su se ljudi sa tih prostora nazivali Rusima sve do 19. veka. Verovatno smo svi čitali knjigu “Taras Buljba”, a u kojoj je manje-više sve to objašnjeno. Tada se sve to nazivalo “malorusija”, a ono što je bilo kraj tog jezgra pak je nazivano “kraj”, “krajina”, odnosno “ukrajina”. Znači, to nije bio naziv za identitet, već za nešto što se nalazi “sa strane”. Prvi ozbiljniji koraci su se desili u 19. veku. Tada dolazi do “rada naučnika”. Bilo je to vreme kada su se Rusi borili za razvoj slovenskog identiteta na području austrijske carevine, dok su Austrijanci planirali da afirmišu i podrže neke nove identitete na prostorima tadašnje Rusije. I tada je postalo jasno da se rađa jedna nova politička nacija – objašnjava Timofejev, prenosi “Glas Srpske”.

Kako je istakao, stvaranje ukrajinskog nacionalizma povezano je posebno sa 1917. i prije svega februarskom revolucijom, nakon koje predsjednik tadašnje privremene ruske vlade Aleksandar Kerenski, uz znanje Lenjina, a uz podršku Engleske i Francuske, pravi autonomnu oblast Ukrajina. Ta ideja je, kaže, bila bliska i Nijemcima i Austrijancima, te uz njihovu asistenciju dolazi do još jačeg širenja ideje o ukrajinskom identitetu.

– Boljševici koji su potpisali Brest-litovski mir 1918. priznali su postojanje te i takve Ukrajine, ali nisu bile određene njene konačne granice. To je bilo veliko iznenađenje za stanovnike Kijeva, koji su se izjašnjavali kao Rusi. Taj deo ruske istorije najbolje je opisan u romanu Mihaila Bulgakova “Bela garda”. Ovo pitanje ponovo je otvoreno i aktuelizovano 1922. godine, kada su Ukrajini pripojene i oblasti Donjecka i Luganska – navodi Timofejev.

Nešto kasnije, u praskozorje Drugog svjetskog rata, Josif Visarionovič Staljin odlučio je da joj pridruži i oblast čiji je centar bio grad Lavov, a onda je Nikita Hruščov 1954. odlučio da to uradi i sa Krimom.

Tada se smatralo da su Ukrajina i Rusija vječni prijatelji. Bilo je nezamislivo 1954. da su dvije zemlje mogle biti u ratu.

Mnogi istoričari smatraju da je Hruščov to uradio kako bi ojačao svoju vlast, jer je za taj ustupak dobio naklonost ukrajinskog rukovodstva. Po drugoj verziji, Hruščov je poslije Staljinove smrti namjeravao da raskrinka njegov kult ličnosti, pa mu je bila potrebna podrška. Ali kako je i on, kao prvi sekretar CK Ukrajine, učestvovao u represijama od 1938. do 1947. godine, “carski poklon” davanja Krima trebalo je da odobrovolji ukrajinsku vrhušku.

Kako je uopšte došlo do toga da se dva bratska naroda danas gledaju preko nišana, te kako je uopšte nekadašnja kolijevka pravoslavlja i ruskog identiteta “ukrajinizovana” kroz procese unijaćenja i koja je uloga zapadnih sila u svemu tome? Koji su bili izgovori da se Ukrajini prije 100 godina prvo pripoje vjekovna ruska područja Donjecka i Luganska, a onda nešto kasnije i Krima? Zašto ruski predsjednik Vladimir Putin smatra da je današnja Ukrajina boljševički i antiruski projekat

Jedna od Putinovih posljednjih poruka o “dekomunizaciji” Ukrajine upravo najavljuje da će ta komunistička brljotina sa administrativnim granicama Ukrajine biti ispravljena, i to, sve su prilike, sa debelom kamatom. To je i cijena okretanja Ukrajine Zapadu, a što je ruski predsjednik doživio kao zabijanje noža u mekani trbuh Rusije.

Timofejev smatra i da se ne može govoriti da su Lugansk i Donjeck samo izvorne ruske teritorije, jer je to i Harkov nekada bio.

– Rat koji se sada vodi na istoku nije rat između unijata i pravoslavaca. To je građanski rat. I sa jedne i sa druge strane ratuju oni koji govore ruski jezik, slave Božić, isto psuju i ista jela jedu. I to je najveća tragedija. To je borba između istih naroda. Udario je brat na brata. I treba znati da ovaj rat ne traje par dana. To je laž. Tamo su svakog dana ubijani ljudi na obe strane. Znači da je odavno pala zla krv. Jedina nada da se sve ovo završi jeste da se u pomirenje uključi Pravoslavna crkva. Ona jedina ima tu moć da ujedini ova dva naroda. Vreme i Božja volja sve leče. Nadam se da će do toga i da dođe – poručio je Timofejev.

Rusofobija

Pravoslavni teolog i profesor istorije sa Filozofskog fakulteta u Banjaluci Nikola Ožegović smatra da istoričari uvijek imaju zadatak da savremene društvene i političke procese pokušaju da sagledaju kao rezultat dugotrajnih istorijskih kretanja.

– Istorija se ne ponavlja, ali ona je asocijativna. Procesi podsjećaju jedni na druge, a tako je često i sa najpovršnijim slojem istorije, sa tzv. događajnom, efemernom istorijom. Danas svjedočimo upravo takvim sukobima koji su karakteristični za odnose između velikih sila ili velikih vojnih blokova – kaže Ožegović.

Tokom 19. vijeka, tada najmoćnija sila svijeta, Velika Britanija gledala je sa podozrenjem na postepeni uspon Rusije na istoku. Spoljna politika Britanaca zasnivala se na tzv. sjajnoj izolovanosti, što je podrazumijevalo, kako je pojasnio, brigu za očuvanje kolonijalnih posjeda na istoku, uz istovremenu uzdržanost od miješanja u evropska kontinentalna pitanja, ukoliko se ona najdirektnije nisu ticala britanskih interesa.

Međutim, nakon Jedrenskog mira 1829. i sporazuma u Unkjar-Iskelesiju 1833. godine, koji su označili vrhunac uspona i uticaja Rusije na Balkanu i Bliskom istoku, u Velikoj Britaniji, uključujući i niže slojeve društva, rodila se rusofobija, koja je od tada snažno obilježavala britanski politički i javni život.

Od životnog interesa za Britance je tada, kako je pojasnio Ožegović, bilo pitanje održavanja ravnoteže snaga između velikih sila i, u tom smislu, rastao je strah od ruskog zauzimanja Carigrada i izlaska ove velike sile na topla mora.

– Ukoliko stvari posmatramo iz srpskog ugla, možemo da tvrdimo da je uspon Rusije na istoku presudno uticao na oslobođenje Srba i obnovu srpske državnosti. Upravo su se početak snažnijeg interesovanja ruske spoljne politike za Balkan i Osmansko carstvo, u vrijeme cara i imperatora Petra Velikog (1682-1725) i brojne ruske pobjede koje su uslijedile, podudarili sa srpskim nastojanjima u pravcu oslobođenja i ujedinjenja. Iako je 20. vijek donio drugačiji ideološki kontekst, stare imperijalne surevnjivosti su ostale. U Rusiji su se desile neslućene promjene nakon Oktobarske revolucije. Građanski rat (1917-1920/22) odnio je višemilionske žrtve, a oko dva miliona ljudi je emigriralo. Izgubljeno je oko 800.000 kvadratnih kilometara teritorije. Iz Drugog svjetskog rata Sovjetski Savez je izašao kao nesumnjivo jedna od dvije svjetske supersile, uz veliki moralni kredit, plaćen sa više od 26 miliona žrtava, uz teritorijalno proširenje od preko 700.000 kvadratnih kilometara – naveo je Ožegović, dodajući da je svoju “ideološku imperiju” SSSR širio i vojnim intervencijama, čuvajući monolitnost Varšavskog pakta.

Sličnosti sa SFRJ

Raspadom zemlje, navodi dalje ovaj istoričar, ostale su brojne protivrječnosti, čijim posljedicama upravo svjedočimo. Van Rusije, ostalo je između 20 i 30 miliona pripadnika ruske dijaspore, od čega najveći broj upravo u Ukrajini, koja je svoje granice dobila unutar SSSR-a.

– Širenje zapadne ideološko-političke platforme pod dominacijom SAD svoj vrhunac je doživjelo četvrtim proširenjem Evropske unije, koje je uključilo osam bivših komunističkih zemalja, čemu je prethodila postherojska NATO agresija na Republiku Srpsku i SR Jugoslaviju. Podudarnost raspada SSSR-a i SFRJ ogleda se, između ostalog, i u razdrobljenosti etničkog prostora najbrojnijih naroda, ruskog i srpskog, kao posljedice dugotrajnog procesa unutrašnje (kon)federalizacije. Tako je 1991. godine u SR Srbiji živjelo 75 odsto ukupnog broja Srba koji su živjeli u Jugoslaviji. U okviru autonomnih pokrajina se nalazilo ukupno 16 odsto svih Srba Jugoslavije. Dakle, blizu tri i po miliona Srba se nalazilo van uže Srbije, što je srpski narod, kao najbrojniji i državotvorni narod, stavljalo u najteži položaj nakon raspada Jugoslavije – kaže Ožegović.

Prema njegovom mišljenju, važno je imati u vidu i ukupnu predistoriju današnjeg sukoba, koja uključuje i pitanje međucrkvenih odnosa. U Ukrajini danas djeluje najbrojnija unijatska crkva u Evropi, kojoj pripada gotovo 10 odsto stanovništva te zemlje. Ta crkva je istorijski rezultat kontinuiranih nastojanja rimskog papstva da pod svoju vlast privede istočno pravoslavlje. Počeci tih pokušaja sežu daleko u prošlost, u vrijeme pred pad pravoslavne Vizantije pod osmansku vlast. Pritisci su bili posebno pojačani, kako je naglasio, nakon uspostavljanja Moskovske patrijaršije 1589. godine. Osim unijaćenja, protiv interesa Ruske pravoslavne crkve na prostoru Ukrajine su upereni i svi projekti “ukrajinizacije” pravoslavlja, koji se mogu pratiti još od posljednjih godina SSSR-a.

– Sa istim izazovima se susreće i Srpska pravoslavna crkva, naročito na prostoru Makedonije i Crne Gore. Novu geopolitičku situaciju označavaju i novi termini. U slučaju postjugoslovenskog prostora, odomaćen je novi pojam “zapadni Balkan”, a u slučaju bivšeg istočnog bloka radi se o pojmu “centralno-istočna Evropa”, čiji je cilj, očigledno, da Rusiju smjesti van evropskog civilizacijskog prostora. Prema svemu rečenom, sukob u Ukrajini ima duboke korijene i, sasvim izvjesno, neće proći bez posljedica ni na “zapadnobalkanske” prilike – upozorio je ovaj banjalučki istoričar.

Istoričar Miloš Ković kaže da odluka Putina o priznavanju Donjecka i Luganska i pokretanje vojne akcije od strane Kremlja predstavlja kraj svijeta kakav smo do sada poznavali. To je, kako je rekao, proces jačanja Rusije i obnove ruske moći.

– Ovo što se sada događa je nastavak procesa koji smo mogli da pratimo sa ulaskom Rusa u Gruziju 2008. godine – ocijenio je Ković.

S druge strane, navodi i da se radi i iznuđenom ruskom potezu, jer je Moskva od devedesetih prošla kroz istorijski period ugađanja zapadnim silama.

– Na kraju se postavilo i pitanje vlasništva nad Sibirom. Večito povlađivanje i ugađanje silama zapada vodi u propast. Mislim da je Rusija naučila tu važnu lekciju. Bez obzira na to koliko se povlačite pred golom silom NATO-a, nikada nećete biti dovoljno mali da bi vas ostavili na miru – objasnio je Ković, navodeći da je ruska diplomatija naučila lekciju i da je to ona lekcija koju je srpska diplomatija učila od 2000. godine naovamo.

Kada je riječ o upotrebi sile u međunarodnim odnosima, Ković objašnjava da se moć velikih država mjeri silom i da je to doktrina realizma, koja ima zapadne korijene, a ne ruske.

– Ta sila se meri naoružanjem, brojem stanovnika, brojem vojnika, ekonomskim resursima. Dakle, nažalost, voleli mi to ili ne, sila odlučuje u međunarodnim odnosima. To je ta doktrina realizma. To nije doktrina koju su stvorili Rusi, već je anglosaksonska doktrina – mišljenja je Ković.

Jeljcin i Gorbačov

Nije malo političara, istoričara i politikologa koji smatraju da je Boris Jeljcin imao šansu da vrati Krim u sastav Rusije. U decembru 1991. Jeljcin se bez znanja predsjednika SSSR-a Mihaila Gorbačova sastao sa predsjednikom Ukrajine Leonidom Kravčukom i predsjednikom bjeloruskog parlamenta Stanislavom Šuškevičem. Oni su 8. decembra 1991. potpisali tzv. Beloveški dogovor o stvaranju Saveza nezavisnih država, čime su praktično razbili SSSR. Političari tog vremena tvrde da bi Leonid Kravčuk sigurno pristao da vrati Rusiji Krim da je Jeljcin na tome insistirao. Što se nije dogodilo.