Na današnji dan ubijen libijski vođa: Ko je bio Muamer el Gadafi?

20.10.2024. | 08:01

Na današnji dan 2011. godine u Sirtu je ubijen bivši libijski vođa Muamer el Gadafi, a snage Prelaznog nacionalnog savjeta su preuzele kontrolu nad gradom.

Gadafi je ubijen nakon što su snage novih libijskih vlasti preuzele mediteransku luke Sirt, njegov rodni grad i posljednje velikog uporište njegovih snaga. Ubijen je osam mjeseci od početka sukoba i skoro dva mjeseca nakon što je NTC preuzeo vlast u zemlji.

Fotografija krvavog Gadafija napravljena mobilnim telefonom je uskoro obišla svijet. Njegovo tijelo je prebačeno u Misratu.

Libijci širom zemlje su vijest o smrti šezdesetgodišnjeg bivšeg vođe, koji je vladao od vojnog puča 1969. godine do početka revolucije u februaru ove godine, proslavili pjesmom, plesom i pucanjem iz vatrenog oružja na ulicama Tripolija, Bengazija i drugih gradova.

U poslijepodnevnim satima je saopšteno da je ubijen i njegov sin Motasim dok je drugi sin Saif u bjekstvu.

Jedan zvaničnik prelaznog vijeća je rekao da je Gadafi bio ranjen u obje noge dok se pokušao probiti iz Sirta.

Gadafi je 42 godine bio na čelu naftom bogate, ali rijetko naseljene Libije. Muamer Gadafi – državnik s najdužim mandatom u arapskom svijetu – konačno je sišao s vlasti nakon šestomjesečne pobune.

Gadafi se predstavljao kao “bratski lider” i “vođa revolucije,” koji se očinski brinuo za šest miliona stanovnika Libije. Međutim, nekoliko sati nakon što su pobunjenici ušli u Tripoli, hiljade Libijaca cijepalo je režimske postere, gazilo po slikama Gadafija i čak pucalo u njih u izlivu bijesa protiv čovjeka čija je vladavina često bila brutalna.

Gadafi je povremeno održavao veze s ostatkom svijeta. Godinama je bio izolovan zbog bombardovanja Pan Am-ovog aviona nad Lokerbijem u Škotskoj, u kome je poginulo 270 ljudi. Nakon godina negiranja, Libija je priznala odgovornost za taj čin i pristala da plati do 10 miliona dolara odštete članovima porodica nastradalih. Gadafi je takođe objavio da će demontirati svo libijsko oružje za masovno uništenje. Zbog tih poteza postepeno su obnovljeni odnosi s međunarodnom zajednicom.

U februaru, samo nekoliko sedmica nakon što su ulični protesti doveli do pada vlada u Tunisu i Egiptu, počeo je ustanak protiv Gadafija na istoku Libije.

Nekoliko dana kasnije, Gadafi se obratio svom narodu putem televizije, zavjetujući se da će progoniti demonstrante “palač po palač, sobu po sobu, kuću po kuću, sokak po sokak.”

Govor je razbjesnio građane i podstakao ih na oružanu pobunu. Od tada je ismijavan u pjesmama i skečevima širom arapskog svijeta.

Početak vladavine

Gadafi je došao na vlast 1969. kao dvadesetsedmogodišnjak nakon što je poveo državni udar protiv kralja Idrisa, u kojem nije bilo žrtava. Decenijama je svoju naftom bogatu zemlju držao pod strogom kontrolom, suzbijajući disidente.

Rođen je 1942. u obalnom području Sirte. Roditelji su mu bili nomadi. Napustio je studij geografije na Univerzitetu u Bengaziju i priključio se armiji.

Nakon dolaska na vlast, uveo je panarapsku, antiimperijalističku filozofiju pomiješanu s aspektima islama. Dok je dopuštao da mala preduzeća budu u privatnom vlasništvu, sve velike firme bile su državne.

Divio se egipatskom vođi Gamalu Abdel Naseru i njegovoj arapskoj socijalističkoj i nacionalističkoj ideologiji.

Bezuspješno je pokušao da ujedini Libiju, Egipat i Siriju u federaciju. Sličan pokušaj da spoji Libiju i Tunis završio je svađom.

Vješanja i masakri

Godine 1977. promijenio je ime države u Velika Socijalistička Narodna Libijska Arapska Džamahirija i omogućio građanima da iznose svoja mišljenja na narodnim kongresima.

Kritičari su njegovu vladavinu opisivali kao vojnu diktaturu, optužujući ga da guši građansko društvo i nemilosrdno gazi protivnike. Prema izvještajima organizacije Human Rights Watch, stotine ljudi je tokom njegove vladavine bilo zatvoreno zbog političkih prestupa, a nekima je izrečena i smrtna kazna.

“Nakon što je došao na vlast, Gadafi je postepeno pribjegavao sili i brutalnosti”, izjavio je za Al Džaziru iz Londona Mohamed Abdala, zamjenik generalnog sekretara Nacionalnog fronta za spas Libije.

“Tokom 70-ih, javno je vješao studente koji su protestovali i zahtijevali prava u Bengaziju, Tripoliju i mnogim drugim gradovima. Takođe je koristio silu protiv članova opozicije u inostranstvu tokom 1980-ih, i to u Londonu i širom Evrope i Bliskog istoka.”

“Prilikom najbrutalnijeg masakra koji smo vidjeli, naredio je da se ubije 1.200 nenaoružanih zatvorenika u zatvoru Abu Salim. Likvidirani su za manje od tri sata”.

“Kralj svih kraljeva”

Gadafi je odigrao ključnu ulogu u organizaciji arapske opozicije mirovnim pregovorima između Egipta i Izraela u Camp Davidu 1978. godine.

Nakon što su ga brojne arapske države izopštile, djelimično zbog njegovih stavova prema izraelsko-palestinskom sukobu, Gadafi je preusmjerio svoju međunarodnu politiku s arapskog svijeta na Afriku.

Njegova vizija Sjedinjenih Afričkih Država urodila je plodom. Osnovana je Afrička unija, a na sastanku afričkih kraljeva 2008. godine, Gadafi je proglašen “kraljem svih kraljeva” tog kontinenta.

Gadafi je u centar pažnje dospio 2009. godine, kada je al-Megrahi pušten iz zatvora zbog lošeg zdravstvenog stanja. U Libiji su ga Gadafi i mnogi građani dočekali kao heroja, što su osudile Sjedinjene Američke Države i Velika Britanija.

Govor od sat i po u UN

U septembru 2009, Gadafi je prvi put posjetio SAD radi obraćanja Generalnoj skupštini Ujedinjenih nacija.

Njegov planirani govor od petnaest minuta zapravo je trajao više od sat i po. Poderao je kopiju povelje UN-a, optužio Savjet bezbjednosti da je terorističko tijelo slično al-Kaidi i zahtijevao da bivši kolonizatori Africi plate 7,7 hiljada milijardi dolara odštete, prenosi “Mondo”.

U avgustu 2010, Gadafijev poziv stotinama mladih Italijanki da pređu na islam zasjenio je njegovu dvodnevnu posjetu toj zemlji, koja je trebala ojačati veze Tripolija i Rima.