Običaji pravoslavnih naroda širom svijeta: Vaskrs slave u krugu porodice i prijatelja uz bogatu trpezu

02.05.2021. | 08:00

Vaskrsenje Hristovo u svijetu, osim srpske, slave i ruska, grčka, bugarska i etiopska crkva, jedan broj Eskima koji žive na Aljasci, ali i pravoslavni vjernici u Egiptu.

Pravoslavni vjernici širom svijeta proslavljaju Vaskrs na različite načine, ali svi poštuju običaje kao što su bojenje jaja, odlazak u crkvu na liturgiju i okupljanje porodice i prijatelja za svečanom trpezom.

Rusija

Uskrs je, za 11 vijekova hrišćanstva u Rusiji, bio i ostao porodični praznik. Po čitavoj zemlji, počevši od Velikog četvrtka, peku se kuliči, spremaju se pashe, boje se jaja na različite načine. Rusi Vaskrs nazivaju Paška, što znači “velika noć” i odnosi se na noć koju je Hrist proveo u vrtu prije smrti. U svim ruskim crkvama vaskršnja liturgija počinje u subotu uveče i traje do nedjelje ujutro. Sama liturgija opisuje smrt, sahranu i vaskrsenje Isusa Hrista. Proslava Vaskrsa u Rusiji ima dugu tradiciju, a proslavljao se i u komunističkom Sovjetskom Savezu, tako da mnogi znaju za običaje kao što su bojenje jaja i kuvanje tradicionalnog kuliča, kolača od tijesta i jaja, koji se osveštava na Veliku subotu. Osveštava se i pasha, specijalno jelo od mladog sira, pavlake i jaja, u obliku zarubljene piramide ukrašene ušećerenim voćem, koja, prema tradiciji, predstavlja simbol groba Gospodnjeg. Pasha je i simbol pune kuće i njome se služe gosti u znak dobrodošlice. Starinski je običaj da se za Uskrs pripremi bogata trpeza. Običaj je i da se tokom uskršnjih praznika posjećuju rođaci koji žive daleko. Na Uskrs, na čestitanje praznika kod bliskih rođaka ili komšija, obavezno bi se nosila obojena jaja. Pozdravljali bi se i čestitali riječima “Hristos voskres – Voistinu voskres” uz ljubljenje u obraz tri puta. Ovaj običaj se, inače, smatra karakterističnim za slovenske pravoslavne narode.

Jermenija

Država, smještena ispod biblijske planine Arafat, bila je jedna od prvih zemalja koja je usvojila hrišćanstvo 301. godine. Jermeni počinju proslavu sedam dana prije Vaskrsa i to označavaju Carzadarom, odnosno proslavom proljeća. Tada ljudi nose vjenčiće od vrbe na glavama. I Jermeni tokom Vaskrsa imaju poseban pozdrav “Hrist je ustao iz mrtvih” i dobijaju odgovor “Blagosloveno je vaskrsavanje Hrista”. Veliku pažnju posvećuju jelima kao što je čamičov plav, jelo sa rižom i suvim grožđem i različitim jelima od zelja, poznatim kao kanačegen.

Rumunija

Rumuni Vaskrs nazivaju Paste i obilježavaju ga odlascima u crkvu, gdje odnose svijeće i njihov plamen nose nazad kući. Kao i mnogi pravoslavci, tako i Rumuni vjeruju da vatra i svjetlost dolaze od Gospoda i zato često dijele plamen svijeća sa ljudima na koje naiđu. U nekim dijelovima Rumunije običaj je da se kupuje nova odjeća za Vaskrs, dok na Veliku subotu mnogi stavljaju brašno, kvasac i so na prozore, od čega se kasnije pravi hljeb. Rumuni tokom Vaskrsa jedu jagnjetinu, kao i kolač kozonak. Nekoliko crvenih jaja i kozonak daju se tokom Vaskrsa kao milostinja, jer se vjeruje da se tako hrane duše umrlih.

Sirija

Pravoslavlje u Siriji je predstavljeno u vidu tri crkve koje pripadaju tzv. istočnim pravoslavnim crkvama. U ovoj zemlji Bliskog istoka Vaskrs se slavi na sličan način kao u Rusiji i Grčkoj, a glavno obilježje predstavljaju litije praćene zvukom truba i bubnjeva. Međutim, zbog rata je njihov broj i obim znatno smanjen. Neki od učesnika nose velike krstove na leđima, dok sveštenici izgovaraju molitve. Sirijski pravoslavci, kojih ima nešto više od milion, tokom praznika tucaju jaja, oblače novu odjeću i kupuju razne sitnice na štandovima postavljenim na ulicama.

Bjelorusija

Bjelorusi Vaskrs obilježavaju odlaskom u crkvu i proslavom kod kuće, gdje označavaju kraj posta jedući osveštana jaja, a zatim i ostala osveštana jela. Važan dio proslave su pjesme “valahobni”, koje pjevaju djeca, čime označavaju jedinstvo naroda i dobru sreću za cijelu zajednicu. Kada dođu ispod prozora, djeca pjevaju pjesme domaćinima dok im ovi daju poklone u vidu raznih slatkiša. U nekim slučajevima djevojčice i dječaci odvojeno pjevaju pjesme, koje su praćene violinom i rjeđe harmonikom.

Bugarska

Centralno mjesto na prazničnoj trpezi kod Bugara zauzima domaća štrudla, kuznjak. Na Veliki četvrtak se boji prvo jaje i priprema tijesto za vaskršnji hljeb, koji se u Bugarskoj zove kravaj, Božja pita, košara, harman, kvasnik, jajčenik, pletenica ili kukla. Obaveza za svaku Bugarku je da spremi hljeb s crvenim jajem u sredini, koje se poklanja prvom gostu koji dođe u posjetu. U nedjelju na Vaskrs Bugari idu u crkvu na svetu liturgiju i vraćaju se domovima sa svijećom u ruci. U Bugarskoj je, takođe, običaj da se za Vaskrs nosi nova odjeća, koja simboliše rađanje novog života.

Ukrajina

Vaskrs ili Pasha, kako ga ukrajinski pravoslavci nazivaju, praznik je koji proslavljaju vjernici sve tri pravoslavne crkve u Ukrajini. Prema tradiciji, Ukrajinci ne spavaju noć prije Pashe, dok uveče odlaze na večernju službu u crkvu, gdje odnose korpe sa hranom. U njima se uglavnom nalazi paška, jelo sa sirom i slatkim prelivom, obojena jaja, meso i druga razna jela. Oni tada prisustvuju vaskršnjoj liturgiji, gdje sveštenici blagosiljaju svu hranu. Kod kuće uživaju u ručku koji počinje paškom, koja se stavlja na sredinu stola. Jaja, koja se jedu cijeli dan, dolaze u obliku krašinki, jednobojnih jaja, pisanki ili jaja sa ornamentima i skrobanki.

Grčka

Grčko ostrvo Krf njeguje neobičnu uskršnju tradiciju. Stanovnici ovog ostrva prazničnu nedjelju započinju razbijanjem posuđa. Zapravo, od samog jutra mještani sa prozora bacaju zemljane ćupove, tanjire i činije na ulicu. Neki vjeruju da ovaj običaj potiče iz stare Venecije, gdje su se na Novu godinu izbacivale stare stvari iz kuće. Po drugima, razbijanjem zemljanog posuđa se simbolično slavi početak proljeća, buđenje prirode koja će donijeti plodove, hranu, sve ono što se drži i priprema u ovim posudama.

Eskimi

Pravoslavni Vaskrs slavi oko 25.000 Eskima na Aljasci. Ovaj običaj ostao je još od 1741. godine, kada je Aljaska bila u sastavu Rusije. Tada su prvi ruski trgovci prenosili pravoslavlje na Eskime. Eskimi Vaskrs slave i po sedam dana, i to zato što se komšijama i rođacima ne isplati da se istog dana vraćaju kući sa slavlja, jer su desetinama kilometara udaljeni jedni od drugih. Za praznik se obično sprema usoljena riba, najčešće losos, a služi se sirova.