Zbog rupe u zakonu: Sve češća ubistva u zemlji EU

21.04.2023. | 21:36

Slučaj ubistva Kristine Blagojeve (32) iz Sofije ponovo je pokrenuo debatu u Bugarskoj o zakonu o nasilju u porodici, za koji aktivisti za ljudska prava i pravni stručnjaci kažu da ga treba modernizovati da bolje štiti žene jer je doveo do smrti desetina žena.

Slučaj Blagojeve iz glavnog grada Bugarske samo je jedan od mnogih. Ona je kontaktirala 9. marta Asocijaciju “Animus”, nevladinu organizaciju koja nudi savjetovanje i podršku žrtvama nasilja u porodici.

Organizaciji je rekla da joj je prethodnog dana muškarac s kojim je bila u vezi prijetio da će je ubiti.

Manje od mjesec dana kasnije njeno tijelo sa dva metka u grudima pronađeno je u gepeku automobila. Njen partner Kalojan Kajmakčijski 7. aprila je optužen za ubistvo. Tužilaštvo je saopštilo da je najvjerovatniji motiv to što je Blagojeva prekinula vezu.

Međutim, uprkos naporima da se zakon o nasilju promijeni, konzervativne snage u parlamentu navođenjem “rodne ideologije” i “tradicionalnih hrišćanskih vrijednosti”, blokirale su sve pokušaje za promjenu kojom bi se članica Evropske unije (EU) Bugarska uskladila s evropskim normama.

Najveća mana bugarskog zakona, kažu aktivisti, jeste to što  iako zabrana prilaska može zaštititi žene od uhođenja ili zlostavljanja  ona ne važi za žene poput Blagojeve, koje nisu udate niti žive s partnerima.

Julia Andonova iz Fondacije PULS, koja daje podršku žrtvama nasilja u porodici, kaže da sadašnji zakon o nasilju u porodici ne funkcioniše i da predstavlja zastarjelo shvatanje partnerskih odnosa, koje ne odgovara stvarnosti.

Prema postojećem zakonu, nasilje u porodici je “svaki čin fizičkog, seksualnog, mentalnog, emocionalnog ili ekonomskog nasilja… počinjen nad licima koja su u srodstvu, koja su ili su bila u porodičnoj vezi ili faktičkoj bračnoj zajednici”.

Ta definicija nije dovoljno obuhvatna, kažu oni koji pozivaju poslanike da izmijene zakon.

“Razmislite koliko je ljudi u takvoj situaciji. Izlaze, ali ne žive zajedno, da li zato što su mladi i još žive s roditeljima, ili su razvedeni i imaju djecu i samostalan način života, ili prosto žive odvojeno, mnogo rade i samo su vikendom zajedno”, rekla je Andonova.

Iako u Bugarskoj ne postoje zvanične i opšteprihvaćene statistike o broju žrtava porodičnog nasilja, ministar unutrašnjih poslova Ivan Demerdžijev je u aprilu rekao da se broj takvih slučajeva povećava. Tokom pandemije virusa korona i mjera zatvaranja širom svijeta je zabilježeno povećanje broja incidenata nasilja u porodici.

U istraživanju Nacionalnog instituta za statistiku iz novembra 2022. godine, 20 odsto žena u Bugarskoj starosti između 18 i 74 godine reklo je da su doživjele seksualno, fizičko ili psihičko nasilje od sadašnjeg ili bivšeg partnera. Trećina Bugarki starosti od 18 do 29 godina izjavila je da je doživjela nasilje od svog partnera.

Poslije ubistva Blagojeve, u javnosti i medijima su postavljana pitanja zašto Asocijacija “Animus” slučaj nije prijavila policiji. I to udruženje i Fondacija PULS navode da Blagojeva vjerovatno ne bi dobila potrebnu zaštitu da su slučaj prijavili Ministarstvu unutrašnjih poslova, a gotovo sigurno ne na vrijeme.

“Da je Blagojeva podnijela takvu molbu za zabranu prilaska, malo je vjerovatno da bi bilo koji sud dopustio da se ona uopšte razmatra”, rekla je Katja Krastanova iz Asocijacije “Animus”.

Pošto Blagojeva nije živjela s partnerom, njen slučaj se po bugarskom zakonu ne bi smatrao nasiljem u porodici.

Bez mogućnosti da dobije zabranu prilaska, jedini način da neko poput Blagojeve traži zaštitu jeste da ode u policiju i prijavi prijetnje smrću i uhođenje. Međutim, Krastanova i Andonova kažu da to generalno nije efikasno.

Za razliku od zabrane prilaska u slučaju nasilja u porodici, koja se obično izdaje na licu mjesta u Bugarskoj, tužioci bi morali da prikupe dokaze prije nego što podignu optužnicu. Taj proces obično traje mjesecima, predugo za one kao što je Blagojeva, kojima je hitno potrebna zaštita.

“U slučaju Blagojeve, ona je bila žrtva psihičkog uznemiravanja, praćenja i uhođenja, kao i indirektnih prijetnji po njen život. Takve činjenice je izuzetno teško dokazati, a policiji je potrebno mnogo vremena da ih istraži”, rekla je Krastanova.

Pristup Bugarske je u raskoraku s glavnim dokumentom koji reguliše zaštitu od nasilja u porodici u Evropi, Istanbulskom konvencijom Savjeta Evrope. Ta konvencija, koju Bugarska nije ratifikovala usljed zabrinutosti među parlamentarnim strankama o priznavanju trećeg pola i istopolnih brakova, definiše nasilje u porodici kao svaki čin nasilja “između bivših ili sadašnjih supružnika ili partnera, bez obzira da li počinilac živi ili je živio zajedno sa žrtvom”.

Od 37 evropskih zemalja koje su potpisale i ratifikovale Istanbulsku konvenciju zahtijeva se da sprovedu niz mjera u cilju sprečavanja zločina, zaštite žrtava i krivičnog gonjenja prestupnika.

Izmjene bugarskog zakona o nasilju u porodici predložene su 2022. Pod prozapadnom vladom Kirila Petkova, koji je bio premijer od decembra 2021. do avgusta 2022, Ministarstvo pravde osnovalo je radnu grupu, u kojoj su bili sudije i predstavnici nevladinih organizacija.

Među predloženim izmjenama zakona bilo je ukidanje koncepta “faktičke bračne zajednice” umjesto koga je uveden “intiman odnos”, što bi uključilo partnere koji ne žive zajedno.

Ta predložena izmjena je, međutim, izostavljena iz konačne verzije zakona. Fondacija PULS je navela da su taj prijedlog odbile članice vladajuće koalicije, Bugarska socijalistička partija i populistička partija.

Postoji takav narod, pošto bi osobe u homoseksualnim vezama bile uključene u koncept “intimnih odnosa” i takođe bi dobile pravo na zaštitu.

Bugarska od 2020. uglavnom ima prelazne vlade. Za posljednje dvije godine održano je pet parlamentarnih izbora.

Bivša ministarka pravde Nadežda Jordanova iz izbornog saveza Demokratska Bugarska, koja je bila članica koalicione vlade Petkova, bila je jedna od predlagača zakona u parlamentu.

Ona je odbila da kaže ko se od tadašnjih koalicionih partnera protivio izmjenama zakona. Potvrdila je ipak da su protivnici prijedloga kao problematično navodili moguće uključivanje u zakon istopolnih parova, ali da to nije bilo jedino sporno pitanje.

“Osnovni problem je bio kako da razdvojimo istinski dugoročne veze od onih koje su prolazne, nasumične i koje ne uključuju trajnu posvećenost”, rekla je Jordanova.

Parlament na kraju nije usvojio taj zakon. U januaru su, pozivajući se na “tradicionalne hrišćanske vrijednosti” i “rodnu ideologiju”, poslanici Bugarske socijalističke partije, stranke GERB s desnog centra, nacionalističke partije Bugarski uspon i krajnje desničarske partije Preporod odbacili planirane izmjene zakona.

Jordanova je rekla da će Demokratska Bugarska u budućnosti ponovo pokušati da se zakon izmijeni u parlamentu, uz novi pristup koji bi zadovoljio “konzervativne” dijelove društva.

Za žene poput Blagojeve, međutim, sve to je prekasno.

Andonova iz Fondacije PULS povodom odbijanja prijedloga zakona koji ima za cilj da pomogne ženama zbog nejasnih strahova od rodne ideologije kaže da je to “apsolutna glupost”.

“Nemamo funkcionalni zakon. Očigledno ne postoji politička volja da ljudi žive dostojanstveno u ovoj zemlji. To je ružna istina”, rekla je Andonova.