Po prvi put: Novi teleskop će moći da otkrije sudar dvije neutronske zvijezde

23.07.2022. | 18:47

Zahvaljujući novom moćnom teleskopu astronomi će po prvi put biti u mogućnosti da otkriju sudar dva mrtva sunca, odnosno neutronskih zvijezda, prenosi BBC.

Sudari neutronskih zvijezda su ključni za naše razumijevanje Univerzuma. Smatra se da su od neutronskih zvijezda nastali teški metali koji su formirali zvijezde i planete poput naše prije više milijardi godina.

Svjetlost prilikom sudara dvije neutronske zvijezde je vidljiva samo nekoliko noći, tako da teleskop mora da se utrkuje sa vremenom kako bi je locirao. Astronomi su primijetili jedan od ovih sudara 2017. godine, ali uglavnom zahvaljujući spletu srećnih okolnosti.

Britanski naučnici su izgradili Gravitacioni talasni optički tranzitni teleskop (Gravitational Wave Optical Transient observer – GOTO), na vulkanskom španskom ostrvu La Palma, pomoću koga će sada sistematski moći da prate ovakva zbivanja.

“Kada uspijemo da stvarno otkrijemo tako nešto, svi ćemo se posvetiti tome kako bi maksimalno iskoristili priliku”, navodi profesor Deni Stidžs sa Univerziteta Vorvik na La Palmi.

Stidžs dodaje da nemaju mnogo vremena.

“Brzina je od suštinske važnosti. Tražimo nešto što traje jako kratko – nema mnogo vremena prije nego što nestanu”, dodaje profesor.

Neutronske zvijezde su toliko teške da mala kašičica njihovog materijala teži četiri milijarde tona.

Teleskop omogućava astronomima da efikasno otvore jedno polje i vide šta se dešava unutra.

Da bi mogao da dobije jasan pogled na nebo, teleskop se nalazi na planinskom vrhu, gdje se nalazi desetak instrumenata svih oblika i veličina, od kojih svaki proučava različite fenomene.

Kada se kupole opservatorije otvore iz njih izranjaju dvije crne baterije sa sočivima koje više podsjećaju na raketne bacače. Svaka baterija pokriva jedan dio neba iznad tako što se brzo rotira vertikalno i horizontalno.

Neutronska zvijezda je mrtvo sunce koje se urušilo pod svojom ogromnom masom, zgnječivši atome zbog kojih je nekada sijala. Imaju tako jaku gravitaciju da privlače druge zvijezde i na kraju se sudaraju i spajaju.

Kada se to dogodi, nastaje bljesak svjetlosti i snažan udarni talas koji se širi svemirom utičući, neprimijetno čak i na atome u svakom od nas.

Udarni talas, nazvan gravitacioni talas, iskrivljuje prostor. Kada se to otkrije sa Zemlje, novi teleskop kreće u akciju da pronađe tačnu lokaciju bljeska.

Cilj astronoma je da ga lociraju u roku od nekoliko sati, ili čak minuta od detekcije gravitacionog talasa. Oni fotografišu nebo, a zatim digitalno uklanjaju zvijezde, planete i galaksije koje su bile tamo prethodne noći. Bilo koja tačka svjetlosti koja prethodno nije bila tu mogu biti neutronske zvijezde koje su se sudarile.

Ovo obično traje danima i nedjeljama, ali sada to mora da se uradi u realnom vremenu. To je veliki zadatak, obavljen pomoću novog kompjuterskog softvera.

“Pomislili biste da su ove eksplozije veoma energične, veoma blistave, trebalo bi da bude lako”, naglašava profesor astrofizike dr Džo Lajman

Lajman dodaje da moraju da pretraže mo sto miliona zvijezda da bi otkrili jedan objekat koji ih zanima.

“I to moramo da uradimo veoma brzo jer će nestati u roku od dva dana”, kaže Lajman.

Tim astronom na Opservatoriju na La Palmi sarađuje sa drugim kolegama kako bi detaljnije proučili sudar neutronskih zvijezda.

Jednom kada odrede mjesto sudara, u akciju stupaju veći, moćniji teleskopi širom svijeta. Oni ispituju sudar mnogo detaljnije i na različitim talasnim dužinama.

Tradicionalna astronomija se uglavnom zasnivala na sreći.

“Sada više ne moramo samo da se nadamo da ćemo nešto otkriti. Umjesto toga, tačno znamo gdje da tražimo i otkrivamo, dio po dio onoga što leži u Univerzumu”, kaže astronom Kendal Okli koja radi na projektu GOTO, prenosi RTS.