Uticajna instituciji za istraživanje svemira: NASA slavi rođendan

29.07.2023. | 12:13

Na planeti vjerovatno nema nikog da nije čuo za NASA – bilo da ste geek za svemir i kosmička istraživanja ili jednostavno nosite majice i kačkete sa njihovim prepoznatljivim logotipom.

Nacionalna aeronautička i svemirska administracija (National Aeronautics and Space Administration) je osnovana 29. jula 1958. godine potpisivnjem specijalnog zakona o aeronautici i svemiru od strane američkog predsjednika Dvajta Ajzenhauera.

Priča o de facto najuticajnijoj instituciji za istraživanje svemira započela je u atmosferi straha i paranoje u vreme kada je Sovjetski Savez ostvarivao velike uspjehe u svojim svemirskim misijama.

Možda i najvažniji i prelomni događaj tog doba je bilo lansiranje sovjetskog satelita Sputnjik 1 u zemljinu orbitu u oktobru 1957. godine što je uspaničilo američku javnost, ali posebno njihov politički vrh.

“Baćuške” se nisu zaustavile na jednom satelitu te su u narednih godinu dana lansirale još dva Sputnjika, jedan u kojem se “provozala” Lajka i drugi sateliti za naučna istraživanja.

Vijesti o napretku u svemirskim istraživanjima Sovjeta su glasno odjeknule u SAD. Poruka SSSR-a je bila jasna – “najbolji smo u svemiru” što je njihove ljute rivale isprovociralo i primoralo da se i oni malo “odvoje” od Zemlje.

Svega jmesec dana nakon lansiranja prvog Sputnjika, tadašnji predsjednik, veteran Drugog svjetskog rata, Dvajt Ajzenhauer je osnovao specijalni komitet koji će ga savjetovati o mogućim odgovorima na sovjetsko osvajanje svemira.

Jedna od predloženih mera je bila i osnivanje potpuno nove federalne agencije koja bi se bavila svemirom i kosmičkim misijama. Takva institucija bi naslijedila Nacionalni savetodavni komitet za aeronautiku (National Advisory Committee for Aeronautics – NACA) koji je sa radom započeo još 1915. godine.

Nevjerovatna fotografija rađanja zvijezde objavljena u čast prve godine rada Svemirskog teleskopa Džejms Veb Credits: NASA, ESA, CSA, STScI, Klaus Pontoppidan (STScI)

Još jedan poziv za buđenje tada uspavnom američkom svemirskom programu je bila ekslpozija Vanguard rakete prilikom njenog neuspešnog lansiranja 1957. godine. Bilo je jasno kao dan da su neophodne promjene zbog čega se pristupilo ozbiljnijem radu na svemirskim programima.

Bela kuća je na ljeto 1958. godine dala zeleno svjetlo za osnivanje nove svemirske agencije te je potpisom Ajzenhauera 29. jula 1958. godine osnovana Nacionalna aeronautička i svemirska administracija (NASA).

Program kosmičkih istraživanja je povjeren civilima jer je prvi čovek SAD-a smatrao da vojna uprava ne bi bila efikasna.

U narednim decenijama NASA će sprovesti mnoge važne svemirske projekte, a najzapaženiji među njima je bio Apollo program koji poslao prvog čovjeka na Mjesec.

Mada su Amerikanci nakon posete našem prirodnom satelitu proglasili pobjedu u svemirskoj trci, to ostaje predmet debate jer su Sovjeti takođe imali veliki uspjeh u kosmičkim istraživanjima.