Do kraja godine tek tri dana: “Vodič kroz vrijeme” otkriva šta se dogodilo na današnji dan

28.12.2021. | 07:32

Danas je utorak, 28. decembar, 362. dan 2021. godine. Do kraja godine ima tri dana.

1836. – Španija priznala nezavisnost Meksika, koji je okupirala između 1519. i 1522. godine, nemilosrdno istrebljujući Indijance. Pod špansku krunu, zvanično sa statusom vicekraljevine, Meksiko je potpao 1535. Ustanak protiv kolonijalnih upravljača izbio je 1810, a nestabilnost u Meksiku iskoristile su SAD, otevši Teksas 1822, a u krvavom ratu od 1846. do 1848. i Novi Meksiko i Kaliforniju.

1856. – Rođen američki državnik Vudro Vilson, predsjednik SAD od 1913. do 1921, prethodno univerzitetski profesor i rektor i guverner NJu DŽersija, dobitnik Nobelove nagrade za mir 1919. Dvaput je vojno intervenisao u Meksiku, okupirao je Haiti i Dominikansku republiku. Pristupio je Antanti i 1917. uveo SAD u Prvi svjetski rat protiv Centralnih sila. Kao protivnik Oktobarske revolucije zalagao se za vojnu intervenciju protiv sovjetske Rusije. Poslije okončanja rata odigrao je značajnu ulogu na Versajskoj mirovnoj konferenciji, čije su odluke umnogome bile rezultat njegovog mirovnog plana od “14 tačaka”. Učestvovao je u stvaranju Društva naroda, ali je Senat odbio da ratifikuje Versajski mirovni ugovor, poslije čega su SAD ostale van prve svjetske organizacije, prethodnice UN.

1879. – U udesu putničkog voza na liniji Edinburg – Dandi u Škotskoj, koji se survao u rijeku pošto je pod njim popustio most, poginulo je 90 ljudi.

1882. – Rođen engleski astronom i matematičar Artur Stenli Edington, direktor Opservatorije u Kembridžu i predsjednik Međunarodne astronomske unije od 1938. do smrti 1944. Bavio se strukturom unutrašnjosti zvijezda i njihove atmosfere, pulsacijom zvijezda, međuzvjezdanom materijom, kretanjem i rasporedom zvijezda u našoj galaksiji. Organizovao je prvu eksperimentalnu provjeru teorije relativiteta Alberta Ajnštajna za vrijeme potpunog pomračenja Sunca 1919. i uspio da utvrdi teorijski predviđeno skretanje svjetlosnog zraka u gravitacionom polju Sunca.

1895. – U pariskom restoranu “Gran kafe” braća Luj i Ogist Limijer organizovali prvu filmsku projekciju. Prve “pokretne slike” bili su kratki dokumentarni filmovi o izlasku radnika iz fabrike, željezničkoj stanici s putnicima i vozom koji juri. Predstava je oduševila publiku i smatra se datumom rođenja kinematografije. Jedan novinar je tada zabilježio da je to “nesumnjivo najčudniji izum u našoj epohi”.

1908. – U zemljotresu koji je razorio Mesinu, drugi po veličini grad na italijanskom ostrvu Siciliji, poginulo je više od 82.000 ljudi.

1923. – Umro francuski inženjer Aleksandr Gistav Ajfel, graditelj kule u Parizu, koja je dobila naziv po njegovom prezimenu. Bio je specijalista za čelične konstrukcije i mostove i među prvima je primijenio pneumatsku gradnju temelja velikih mostova.

1925. – Ubio se ruski pjesnik Sergej Aleksandrovič Jesenjin, koji je melodičnim i slikovitim stihovima poetizovao boemiju i skitnju i slutio oluje nad Rusijom i sopstveni udes skitnice i samoubice u 30. godini života. Konflikt epohe i pjesnikove lirske duše najviše je izražen u dramatičnim ciklusima “Kafanska Moskva” i “Povratak u zavičaj” i nizu pjesama nastalih 1924. i 1925. koje su pripremili pjesnikov tragičan kraj, ali i zamisao ciklusa “Persijski motivi” i poeme “Ana Snjegina” – svojevrsnog zavještanja. Snažno je uticao na generacije pjesnika, ne samo ruskih. Ostala djela: zbrike pjesama “Zadušnice”, “Ispovijest mangupa”, “Triptih”, “Stihovi skandalista”, “Sovjetska Rusija”, pripovijetka “Urvina”, dramska poema “Pugačov”.

1937. – Umro francuski kompozitor Žozef Moris Ravel, jedan od najistaknutijih predstavnika francuskog impresionizma. Oslanjao se na klasično francusko muzičko nasljeđe, ali se inspirisao i španskom muzikom i džezom, koristeći raznoliki ritam, s orkestom punim boje i slobodnim harmonijama. Virtuozni pijanista i dirigent, održavao je koncerte širom Evrope i Amerike. Djela: opera “Sat Španije”, balet “Dafne i Kloe”, orkestarska kompozicija “Bolero”, klavirski ciklusi “Ogledala”, “Gaspar noći”, “Kuprenov grob”, “Sonatina” za klavir, mnoštvo solo pjesama, uglavnom na stihove francuskih simbolista.

1942. – Japanski avioni u Drugom svjetskom ratu bombardovali indijski grad Kalkutu.

1945. – Umro američki pisac Teodor Drajzer, beskompromisan kritičar američkog društva. Njegov prvi roman “Sestra Kari” zabranjen je 1900, pa je potom njegov autor desetak godina bio prinuđen da se izdržava pisanjem za ilustrovane, zabavne i modne listove. Smatrao je da spasenje svijeta leži u socijalizmu i pred kraj života postao je član Komunističke partije SAD. Ostala djela: romani “DŽeni Gerhard”, “Finansijer”, “Titan”, “Stoik”, “Genije”, “Američka tragedija”, “Tragična Amerika”, “Vrijedi li Amerika da se spase”.

1947. – Umro bivši italijanski kralj Vitorio Emanuele Treći, posljednji monarh Italije, na prijestolu od 1900. do 1946, koji je podržavao fašistički režim Benita Musolinija. Proglasio se 1936, poslije agresije Italije na Etiopiju – “carem Etiopije”, a 1939, poslije agresije na Albaniju – “kraljem Albanije”. Abdicirao je poslije pobjede republikanaca na izborima 1946.

1948. – U Egiptu ubijen premijer Nokraši-paša, što je bila kulminacija višemjesečnih nemira i nasilja u toj zemlji.

1949. – U Mađarskoj stupio na snagu dekret o nacionalizaciji svih industrijskih i trgovinskih firmi.

1959. – U Vinči kod Beograda pušten u rad prvi nuklearni reaktor u Jugoslaviji, što je omogućilo domaću proizvodnju radioizotopa koji se koriste u medicini, industriji, poljoprivredi i istraživačkim institucijama.

1962. – U Mozambiku, portugalskoj koloniji u Africi, ujedinjenjem tri antikolonijalne grupe, osnovan je Front za oslobođenje Mozambika, pod čijim je vođstvom zemlja poslije dugotrajne borbe stekla nezavisnost 1975, ali je skoro dvije decenije potom bjesnio građanski rat. Rivalski pokret Renamo su u borbi protiv Frelima podržavali rasistički režimi Južne Rodezije, a potom Južne Afrike i potajno neke zapadne sile. Tek pobjeda Nelsona Mendele u Južnoj Africi početkom devedesetih godina 20. vijeka i rasno pomirenje u toj susjednoj zemlji stvorili su uslove za okončanje građanskog rata i slobodne izbore koje je dobio Frelimo.

1963. – Umro njemački kompozitor Paul Hindemit, koji je stvarao na osnovu disonantnog kontrapunkta i slobodnog shvatanja tonaliteta. Kad su nacisti 1933. proskribovali njegova djela kao dekadentna, otišao je u Ankaru, a od 1939. bio je profesor na univerzitetima u SAD i Švajcarskoj. Djela: opere “Novosti dana”, “Kardijak”, “Slikar Matis”, “Harmonija svijeta”, šest gudačkih kvarteta, “Kamerna muzika op. 36”, koncerti i sonate za razne instrumente, teorijska djela “Tradicionalna harmonija”, “Kompozitorov svijet”.

1966. – Kina izvršila petu nuklearnu probu. Američki stručnjaci su utvrdili da je u radioaktivnom oblaku poslije eksplozije bio uran 235 i 238, što je ukazivalo da Kina vrlo brzo može da ovlada znatno jačim termonuklearnim oružjem. Šest mjeseci kasnije eksplodirala je prva kineska hidrogenska bomba.

1968. – U napadu na aerodrom u Bejrutu izraelski komandosi uništili 13 arapskih aviona.

1974. – U zemljotresu koji je razorio sela u pakistanskoj planiskoj oblasti Karakom poginulo oko 5.200 ljudi.

1984. – Umro američki filmski režiser Sem Pekinpo, autor vesterna i kriminalističkih filmova koje karakterišu izraziti likovi, krajnji realizam prizora, montažno savršenstvo i stilska perfekcija. Filmovi: “Pucnji popodne”, “Divlja horda”, “Balada o Kejblu Hogu”, “Šampion rodea”, “Psi od slame”, “Bijeg”, “Bivši prijatelj Kid”, “Elita ubica”, “Gvozdeni krst”.

1989. – Parlament Čehoslovačke za predsjednika izabrao Aleksandra Dubčeka, vrativši ga na političku scenu s koje je uklonjen vojnom intervencijom zemalja Varšavskog pakta u Čehoslovačkoj u avgustu 1968.

1994. – Direktor američke obavještajne agencije CIA DŽejms Vulzi podnio ostavku poslije hapšenja visokog službenika CIA Oldriča Ejmsa, koji je godinama radio za Moskvu.