Dogodilo se na današnji dan: “Popravite” istoriju i “prošetajte” kroz vrijeme

27.05.2024. | 06:54

Danas je ponedjekjak, 27. maj, 147. dan 2024. Do kraja godine ima 218 dana.

1564. – Umro švajcarski vjerski reformator francuskog porijekla Žan Kalvin, osnivač kalvinske protestantske hrišćanske crkve, jedne od najvažnijih u okviru antirimokatoličke reformacije. Od rimokatoličkih progona sklonio se u Ženevu i tu osnovao prvu protestantsko-kalvinsku vjersku zajednicu, a najvažnije vjerske ideje je 1536. izložio u djelu “Ustanove hrišćanske vjere”. Kalvinova reformacija je brzo stekla mnoštvo pristalica u Francuskoj, Engleskoj – puritanci, Škotskoj – prezbiterijanci, zatim u Holandiji, Češkoj, Slovačkoj, Mađarskoj, Vojvodini, potom i u Sjevernoj Americi.

1679. – Engleski parlament usvojio “Habeas korpus akt”, zakon kojim je zaštitio građane od nezakonitog hapšenja i utamničenja. Osnovni principi tog zakona kasnije su ugrađeni u ustav SAD.

1703. – Ruski car Petar Veliki osnovao novu prijestonicu Rusije na ušću rijeke Neve u Baltičko more, nazvanu Sankt Peterburg. Mada su mnogi proricali propast tog poduhvata, izrastao je veliki i moderan grad, prijestonicu Rusije do 1918. Poslije izbijanja Prvog svjetskog rata grad je 1914. nazvan Petrograd. Boljševici su ga 1924. godine – poslije Oktobarske revolucije, koju su 1917. počeli u tom gradu i pobjede u građanskom ratu – preimenovali u Lenjingrad, prema nadimku svog vođe, a 1991. vraćeno mu je ime Sankt Peterburg.

1840. – Umro italijanski virtuoz na violini i kompozitor Nikolo Paganini, čijoj su vještini savremenici pridavali magične moći. Obilježio je violinsko majstorstvo i literaturu za taj instrument svih epoha. Dosta je komponovao, uključujući šest violinskih koncerata, čuvena 24 kapriča za solo violinu, kamernu muziku.

1842. – Objavljen ustav “Društva srbske slovesnosti” – preteče Srpske kraljevske akademije, odnosno Srpske akademije nauka i umjetnosti – koje su 1841. u Beogradu osnovali Jovan Sterija Popović i Atanasije Nikolić. Ustavom su definisani glavni ciljevi Društva: usavršavanje srpskog jezika i širenje nauka na srpskom jeziku. Prvi članovi Društva bili su još – osim predsjednika, popečitelja ministra prosvjete Stefana Radičevića – Dimitrije Isailović, Stefan Marković, Jovan Stejić, Sima Milutinović – Sarajlija, Isidor Stojanović i Dimitrije Tirol. Društvo je suspendovano u januaru 1864. godine zato što je za članove izabralo Đuzepa Garibaldija, Nikolaja Černiševskog i Aleksandra Hercena. Rad Društva je obnovljen u julu 1864. pod nazivom “Srbsko učeno družtvo”, od novembra 1886. se naziva Kraljevsko-srpska akademija, od 1887. Srpska kraljevska akademija, a poslije Drugog svjetskog rata i dolaska komunista na vlast Srpska akademija nauka i umjetnosti. Naziv Srpska akademija nauka i umetnosti ustanovljen je 1960.

1860. – Jedinice italijanskog revolucionara Đuzepa Garibaldija, vođe nacionalnooslobodilačkog pokreta za ujedinjenje Italije, zauzele su grad Palermo, ubrzo i cijelo ostrvo Siciliju, poslije čega su prešle na kopno i u septembru 1860. trijumfalno ušle u Napulj.

1868. – Rođen srpski pisac Aleksa Šantić (na fotografiji), autor antologijskih pjesama “Ostajte ovdje”, “Emina”, “Veče na školju”. Pripadao je mostarskom krugu oko književnog lista “Zora”, koji je pokrenuo s Jovanom Dučićem i Svetozarom Ćorovićem. U Mostaru je osnovao Srpsko pjevačko društvo “Gusle”. U vrijeme “aneksione krize”, izazvane 1908. austrougarskom okupacijom BiH, pobjegao je u Italiju, zatim je bio poslanik u Bosanskom saboru. U Prvom svjetskom ratu austrougarske vlasti su ga hapsile kao istaknutog srpskog nacionalistu. U početku je bio pod uticajem srpskih pjesnika Branka Radičevića, Jovana Jovanovića – Zmaja i Vojislava Ilića, ali je potom izgradio vlastiti pjesnički izraz, karakterističan po elegičnim i rodoljubivim motivima. NJegovi stihovi su muzikalni, a pjesme osjećajne, za nacionalno i socijalno potlačene, s jakim revoltom protiv tiranije. Ogledao se i u drami i prevodio s njemačkog i češkog jezika. Djela: drame “Hasanaginica”, “U magli”, “Anđelija”, prevod “Lirskog intermeca” Hajnriha Hajnea.

1871. – Rođen francuski slikar Žorž Anri Ruo, koji u ekspresionističkom maniru, snažnim koloritom, izražavao tragična osjećanja. Glavne teme njegovih slika su arlekini, ljudske maske i religiozni motivi, radovi podsjećaju na srednjovjekovne vitraže, a i sam je rado slikao na staklu.

1878. – Rođena američka igračica irskog porijekla Isidora Dankan, jedna od najznačajnijih balerina 20. vijeka, začetnik modernog baletskog pravca u kojem slobodno oblikovan igrački pokret izražava emocije. Koreografije je zasnivala na antičkoj grčkoj umjetnosti i muzici Frederika Šopena, Riharda Vagnera i Franca Petera Šuberta, koja nije komponovana za balet. Napisala je više članaka i rasprava o baletu i autobiografiju “Moj život”.

1909. – Rođen srpski istoričar umjetnosti Svetozar Radojčić, profesor Filozofskog fakulteta u Skoplju do 1941. i Beogradu od 1945, član Srpske akademije nauka i umjetnosti. Modernim i širokim shvatanjima i sjajnim analizama, kao naučnik i pedagog, snažno je podstakao srpsku istoriografiju. Autor je niza značajnih studija srpske srednjovjekovne umjetnosti u kojima je posebno osvijetlio veze s umjetnošću Romeje i zapadne Evrope. Djela: “Portreti srpskih vladara u Srednjem veku”, “Stare srpske minijature”, “Umetnički spomenici manastira Hilandara”, “Majstori starog srpskog slikarstva”, “Studije o umetnosti 13. veka”, “Ikone Srbije i Makedonije”, “Mileševa”, “Staro srpsko slikarstvo”, “Tekstovi i freske”, “Uzori i dela starih srpskih umetnika”, “Srpski psaltir”.

1910. – Umro njemački bakteriolog Robert Koh, jedan od osnivača bakteriologije, dobitnik Nobelove nagrade za medicinu 1905. Otkrio je 1882. bacil tuberkuloze, skinuvši veo tajne s opake bolesti koja je kosila u 19. vijeku. Izolovao je i bacio antraksa i pronašao izazivača kolere, epidemijske bolesti koja je u srednjem vijeku uništavala cijele gradove, ispitivao je afričku spavaću bolest, tifus, malariju i prvi primijenio liječenje kininom.

1923. – Rođen američki diplomata njemačkog porijekla Hajnc Alfred Kizinger, poznat kao Henri Kisindžer, državni sekretar SAD za inostrane poslove od 1973. do 1977, dobitnik Nobelove nagrade za mir 1973, jedan od najznačajnijih šefova američke diplomatije u 20. vijeku. Emigrirao je s roditeljima iz NJemačke 1938. Bio je profesor na Harvardskom univerzitetu, a od 1969. savjetnik predsjednika Ričarda Niksona za nacionalnu bezbjednost. Pripremio je direktne pregovore Niksona i kineskih vođa u februaru 1972, kojima su normalizovani odnosi SAD i Kine, pregovore sa SSSR-om, mirovne pregovore s Vijetnamom.

1937. – Poslije više od četiri godine gradnje u San Francisku pušten u saobraćaj “Golden gejt”, jedan od najvećih mostova u svijetu, koji je ubrzo postao simbol tog američkog grada.

1941. – NJemačko vojno zapovjedništvo Srbije je u Drugom svjetskom ratu objavilo naredbu kojom je, pod prijetnjom smrću, zabranjeno slušanje stranih radio-stanica, izuzev njemačkih.

1941. – Britanski brodovi “Dorsetšajr”, “Kralj DŽordž Peti” i “Rodni” i avioni s nosača aviona “Ark rojal” potopili u Drugom svjetskom ratu jedan od najvećih njemačkih ratnih brodova – “Bizmark”, koji je tri dana ranije poslao na morsko dno, s više od 1.400 ljudi, britansku krstaricu “Hud”. S “Bizmarkom” je potonulo 2.300 članova posade na pučini Atlantika naspram francuske obale.

1942. – U okupiranoj Čehoslovačkoj u Drugom svjetskom ratu smrtno ranjen šef njemačke nacističke tajne policije Gestapo Rajnhard Hajdrih. NJegova smrt 4. juna 1942. izazvala talas represalija protiv stanovništva u Češkoj i Moravskoj.

1943. – Kod Žabljaka u Drugom svjetskom ratu spustila se vojna delegacija britanske vrhovne komande radi uspostavljanja veza sa Narodnooslobodilačkom vojskom Jugoslavije i pripreme dolaska glavnih britanskih predstavnika.

1964. – Umro indijski državnik Džavaharlal Nehru, jedan od osnivača pokreta nesvrstanih. Po povratku sa studija u Engleskoj postao je advokat, ali se ubrzo posvetio politici i borbi za nezavisnost Indije, postavši sljedbenik “arhitekte” indijske nezavisnosti Mahatme Gandija. Po sticanju nezavisnosti Indije 1947. postao je prvi premijer i šef diplomatije. U spoljnoj politici je nastojao da očuva neutralnost Indije, zauzimajući se za aktivnu miroljubivu koegzistenciju.

1988. – Sirijske trupe ušle u južna predgrađa Bejruta i okončale ulične borbe, vođene tri sedmice između rivalskih muslimanskih šiitskih policija.

1991. – Poslije Zalivskog rata vođe opozicije Kuvajta sastale se s emirom šeikom DŽaberom al-Ahmadom al-Sabahom, zahtijevajući više demokratije, vraćanje na snagu ustava i okončanje vanrednog stanja. Emir je i poslije toga nastavio da vlada autokratski, uz prećutnu saglasnost zapadnih zemalja, koje kršenje ljudskih prava, prema pravilu, ne zamjeraju političkim klijentima.

1992. – U Ulici Vase Miskina u Sarajevu eksplodirale četiri granate, od kojih je 16 osoba poginulo, dok je više od stotinu ranjeno. Istoga dana delegacija Stranke demokratske akcije napustila je konferenciju u Lisabonu, gdje se od 21. maja pregovaralo o ustavnom uređenju BiH.

1993. – Od eksplozije automobila bombe, koju je ispred firentinske palate Ufici iz 16. vijeka podmetnula italijanska mafija, poginulo je pet ljudi i ozbiljno je oštećena jedna od najbogatijih zbirki italijanskog slikarstva, antičkih skulptura i tapiserija.

1994. – Ruski pisac Aleksandar Solženjicin se, poslije dvije decenije provedene u izbjeglištvu, vratio u otadžbinu.

1996. – Rusija potpisala sporazum sa vođstvom čečenskih separatista o okončanju borbi u Čečeniji od 1. juna 1996, što je ruski predsjednik Boris Jeljcin nazvao istorijskim trenutkom, ali je taj sporazum čečenska strana ubrzo prekršila.

1997. – NATO pakt i Rusija potpisali “Osnivački akt o međusobnoj saradnji”, kojim je stvoren zajednički Stalni savjet NATO-Rusija za konsultacije o evropskoj bezbjednosti.

1999. – Glavni tužilac Haškog tribunala za ratne zločine počinjene na teritoriji bivše Jugoslavije Luiz Arbur potvrdila podizanje optužnice protiv jugoslovenskog predsjednika Slobodana Miloševića, predsjednika Srbije Milana Milutinovića, načelnika Generalštaba Dragoljuba Ojdanića, potpredsjednika Savezne vlade Nikole Šainovića i ministra unutrašnjih poslova Srbije Vlajka Stoiljkovića, kao i izdavanje naloga za njihovo hapšenje.

2004. – Američke snage suspendovale ofanzivne operacije protiv radikalne šiitske milicije u svetom iračkom gradu Nadžafu.

2006. – U snažnom zemljotresu u indonezijskom gradu Jogjakartu poginulo oko 5.000 ljudi.