Iz rubrike “dogodilo se na današnji dan”! Saznajte po čemu je poseban 9. oktobar

09.10.2023. | 07:04

Danas je ponedjeljak, 9. oktobar, 284. dan 2023. Do kraja godine su 81 dana.

1757. – Rođen francuski kralj Šarl Deseti, koji je na prijesto stupio 1824, ali je oboren 1830. godine u Julskoj revoluciji, poslije pokušaja da obnovi apsolutnu monarhiju. NJegov brat kralj Luj Šesnaesti pogubljen je 1793. u Francuskoj revoluciji.

1789. – Austrijski feldmaršal Gideon Ernst Laudon preoteo Beograd od Turaka.

1806. – Pruska objavila rat Francuskoj, u kojem je poražena i izgubila krajeve zapadno od Labe i poljske zemlje.

1831. – Ubijen prvi predsjednik Grčke Joanis Kapodistrijas, jedan od vođa borbe za nezavisnost od Otomanskog carstva. U službu ruskog cara stupio je 1809. i bio je predstavnik Rusije na Bečkom kongresu i šef ruske diplomatije od 1815. do 1822. Po povratku u Grčku učestvovao je u borbama za oslobođenje, ali je ličnom diktaturom, pošto je 1827. došao na vlast, izazvao pobune i ubijen u atentatu.

1854. – Rođen srpski fizičar i pronalazač Mihailo Pupin, čije je najveće otkriće – samoindukcioni kalemovi /”Pupinovi kalemovi”/ – omogućilo prenos telefonskih razgovora na veliku daljinu. Iz rodnog Idvora u Banatu 1874, poslije školovanja u Pančevu i Pragu, otišao je u SAD gdje je završio Kolumbija univerzitet u Njujorku, na kojem je kasnije bio profesor teorijske fizike i 40 godina predsjednik Instituta radio-inženjera. Prvi od njegovih mnogobrojnih pronalazaka bio je električni rezonator pomoću kojeg provodnik omogućava istovremeni prenos vijesti na različitim talasnim dužinama. Otkrio je i sekundarne radijacije rendgenskih zraka, elektromagnetske detektore i napisao univerziteski udžbenik termodinamike. Za naučni rad 1920. dobio je Edisonovu medalju, a za autobiografsku knjigu “Imigrant to Inventor”, kod nas prevedenu pod naslovom “Od pašnjaka do naučenjaka”, 1924. Pulicerovu nagradu. NJegovo ime nose laboratorije za fiziku Kolumbija univerziteta.

1857. – Rođen srpski pisac iz Dubrovnika Ivo Vojnović, dramski pisac sa veoma živim osjećanjem za scenu. Djela: drame “Dubrovačka trilogija”, “Ekvinocij”, “Smrt majke Jugovića”, “Gospođa sa suncokretom”, “Lazarovo vaskrsenje”, “Maškerate ispod kuplja”.

1892. – Rođen Ivo Andrić (na fotografiji), jedini jugoslovenski dobitnik Nobelove nagrade za književnost (1961), član Srpske akademije nauka i umjetnosti, briljantan stilista. Studirao je književnost i istoriju u Zagrebu, Beču, Krakovu i Gracu i doktorirao istoriju u Gracu 1924. s tezom “Razvoj duhovnog života u Bosni pod uticajem turske vladavine”. U Prvom svjetskom ratu hapšen je i interniran, a između dva svjetska rata je bio ambasador Jugoslavije u Berlinu. U mladosti je pisao pjesme /”Ex ponto”, “Nemiri”, “Lirika”/. Pripovjedač snažne imaginacije i izuzetan poznavalac Bosne, odlikovao se vanrednom čistotom jezika i brušenim stilom, prefinjenim psihološkim analizama, dubokim poniranjem u probleme egzistencije i umijećem da magijom riječi dočara ljudsku i društvenu panoramu minulih vijekova. Koristeći narodna predanja, legende, istorijsku faktografiju, bogatstvo mašte i osjećanja svijeta podigao je monumentalnu književnu građevinu. Djela: romani “Na Drini ćuprija”, “Travnička hronika”, “Gospođica”, “Prokleta avlija”, “Omer-paša Latas” /nedovršen/, zbirke pripovijedaka “Nemirna godina”, “Žeđ”, “Jelena, žena koje nema”, “Znakovi”, “Deca”, “Kuća na osami”, putopisi i skice “Staze, lica, predeli”, meditativna proza “Znakovi pored puta”, “Eseji, kritike, članci “, “Sveske”.

1906. – Rođen senegalski državnik, filozof i pisac Leopold Sedar Sengor, član Francuske akademije, predsjednik Senegala od 1960. do 1980. Djela: “Nova antologija crnačke i malgaške poezije”, “Sloboda jedan: crnaštvo i humanizam”, “Sloboda dva: nacija i afrički put u socijalizam”, “Temelji afrikanstva ili crnaštvo i arabizam”, “Crnaštvo i germanizam”, zbirke pjesama “Pjesme sjenke”, “Crne hostije”, “Pjesme za Naet”, “Etiopike”, “Nokturna”, “Elegije”, “Poezija akcije”, “Pjesme” /tri toma/.

1908. – Rođen francuski filmski režiser i glumac ruskog porijekla Žak Tatiščev, poznat kao Žak Tati, poetični satiričar. Filmovi /režija i gluma/: “Praznični dan”, “Odmor gospodina Iloa”, “Moj ujak” /nagrada “Oskar”/, “Saobraćajna gužva”.

1915. – Njemačke i austrougarske trupe – poslije ogorčenog otpora brojčano slabije srpske vojske, neuporedivo slabije opremljene, posebno artiljerijom – okupirale Beograd u Prvom svjetskom ratu.

1934. – Ubijen jugoslovenski kralj Aleksandar Prvi Karađorđević, “kralj Ujedinitelj”, prva žrtva fašizma, kome je – u planovima za razbijanje Jugoslavije – smetala njegova jaka ličnost. Atentat u Marseju, u kojem je ubijen i šef francuske diplomatije Žan Luj Bartu, organizovale su ustaše i italijanski fašisti, a pasoš nađen kod ubice izdat je u Zagrebu na ime Petra Kelemana. Aleksandar Prvi Karađorđević školovao se u Švajcarskoj, Rusiji i na francuskoj vojnoj akademiji “Sen-Sir”, govorio je tečno francuski i ruski jezik. Postao je prestolonasljednik 1909. umjesto starijeg brata Đorđa, a od 1914. kao regent vladao je Srbijom u ime bolesnog oca kralja Petra Prvog. Bio je na čelu Vrhovne komande srpske vojske u pobjedonosnim ratovima od 1912. do 1918. u kojima je ispoljio izuzetnu hrabrost. Postao je kralj Srba, Hrvata i Slovenaca 6. novembra 1921.

1940. – Rođen engleski muzičar DŽon Lenon, autor većine pjesama pop grupe “Bitlsi”.

1958. – Umro rimski papa Pije Dvanaesti, prvosveštenik rimokatoličke crkve od 1939. godine, pristalica italijanskih fašista i njemačkih nacista, koji je u Drugom svjetskom ratu zatvarao oči pred genocidom nad Jevrejima. Snažno je podržavao hrvatske ustaše i saučesnika u ratnim zločinima kardinala Alojzija Stepinca, a pred kraj rata i neposredno poslije rata blagonaklono je posmatrao funkcionisanje “pacovskog kanala” sa sjedištem u Vatikanu, mreže pomoću koje je organizovano prebacivanje u sigurnost hrvatskih ratnih zločinaca.

1962. – Afrička država Uganda postala nezavisna poslije skoro 70 godina britanske kolonijalne uprave.

1963. – Više od 2.000 ljudi poginulo poslije pucanja oko 300 metara visoke brane “Vajont” kod Beluna u sjeveroistočnoj Italiji.

1967. – Ubijen argentinski revolucionar Ernesto Če Gevara, koji je postao simbol revolucije u Južnoj Americi, ali i širom svijeta, naročito među mladima. Diplomirao je medicinu u Buenos Airesu 1953, potom je otišao u Gvatemalu, pa u Meksiko, gdje je upoznao Fidela Kastra, s čijom ekspedicijom se 1956. iskrcao na Kubu. Poslije pobjede revolucije 1959. postao je 1961. ministar privrede, a Kubu je napustio 1965. s namjerom da u Boliviji – gdje je ubijen – povede ustanak za oslobođenje Južne Amerike od dominacije SAD i domaće oligarhije. Djela: “Uspomene na kubansku revoluciju”, “Dnevnik iz Bolivije”.

1968. – Umro francuski književnik Andre Moroa, koji je pisao romane, eseje i romansirane biografije. Djela: romani “Podneblja”, “Porodični krug”, biografije “Bajron”, “Dizraeli”, “Viktor Igo”, “Lelija ili život Žorž Sand”, “Balzakov život”.

1975. – Nobelova nagrada za mir dodijeljena ruskom fizičaru i disidentu Andreju Dmitrijeviču Saharovu, zbog “neustrašivih napora za mir u svijetu”, kako je obrazložio Norveški komitet za dodjelu nagrade.

1983. – Od eksplozije bombe u glavnom gradu Burme – Rangunu, zbog čega je Južna Koreja optužila sjevernokorejske agente – ubijeno je 18 južnokorejskih funkcionera, uključujući četiri ključna ministra, među kojima i šef diplomatije Li Bum Suk.

1991. – Hrvatske snage su na putu Petrinja – Glina iz zasjede pucale na propisno obilježeno vozilo i ubile četiri člana ekipe TV Beograd – Zorana Amidžića, Boru Petrovića, Dejana Milićevića i Sretana Ilića.

1997. – Više od 200 ljudi poginulo kad je uragan “Paulina” pogodio meksičko ljetovalište Akapulko.

2000. – Jugoslovenski premijer Momir Bulatović podnio je ostavku, čime je prestao mandat cijeloj Saveznoj vladi, a Vlajko Stoiljković podnio ostavku na funkciju ministra unutrašnjih poslova Srbije.

2001. – Dvojicu Bošnjaka – Hazima Delića i Esada Landžu i Hrvata Zdravka Mucića, optužene za zločine nad Srbima u logoru Čelebić, Haški tribunal osudio na ukupno 42 godine zatvora.

2001. – U SAD registrovani prvi slučajevi antraksa /crni prišt/. Zbog sumnji da je riječ o bioterorizmu, federalni biro /FBI/ preuzeo istragu o ovoj smrtonosnoj bolesti.

2004. – Održani prvi predsjednički izbori u Avganistanu.

2007. – Sjeverna Koreja izvršila prvu nuklearnu probu u svojoj istoriji, što je međunarodna zajednica oštro osudila.