Kitovo meso iz Japana – mnogo više od ukusnog zalogaja

09.05.2021. | 19:35

Japan se na Zapadu često optužuje za surovost prema kitovima, te se od njega zahtijeva da se odrekne lova na te velike morske sisare i konzumiranja njegovog mesa. Nerijetko grubi napadi zapadnih aktivista, međutim, odaju nedovoljno poznavanje istorije i kulture te dalekoistočne zemlje.

U novinskim člancima na Zapadu, japanski običaj konzumiranja kitovog mesa često se prikazuje kao obijest jedne visoko razvijene industrijske zemlje koja bi lako mogla da se odrekne tog sastojka u ishrani i tako doprinese zaštiti “plemenitih, inteligentnih životinja” čiji je opstanak, zavisno od vrste, više ili manje ugrožen.

Japanski kitolovci česta su meta boraca za zaštitu morskih životinja u južnim morima, naročito onih koji pripadaju grupi “Si šepard”, koji su u prošlosti u više navrata fizički ometali japanske brodove udaranjem, upadima na palubu i zasipanjem japanskih mornara supstancama neprijatnog mirisa.

Takođe, u zemlju izlazećeg sunca nerijetko dolaze aktivisti iz zapadnih zemalja, kao što su SAD i Australija da bi u malim lokalnim lukama, poput onih u prefekturi Vakajama, u kojima i danas postaje djelatnosti kitolova, protestovali protiv surovog tretmana prema tim životinjama.

I uopšte, Japan kao država, već decenijama trpi kritiku zbog svog naučnog programa, za koji mnoge zapadne zemlje smatraju da predstavlja plašt pod kojim se zapravo tiho vrši lov na kitove usmjeren na ekonomsku dobit, a ne na prikupljanje znanja, što predstavlja kršenje međunarodnog moratorijuma na lov za komercijalne svrhe.

Pritom se, međutim, prenebregava ili prosto ne zna da Japan ima vjekovnu kulturu vezanu za kitove, duboko ukorijenjenu u obalskim zajednicama, u kojoj su isprepletani fizičko i ekonomsko preživljavanje i vjera vezana za te morske divove.

Arheološki nalazi, odnosno ostaci životinjskih kostiju i alata u ljudskim naseljima, ukazuju na to da je kitovo meso na Japanskom arhipelagu konzumirano još prije više od pet hiljada godina, kao i da su ti morski sisari lovljeni više od milenijuma.

Međutim, smatraju nučnici, sve do 15. vijeka, tu je prosto bilo riječi, ili o konzumaciji životinja koje su se nasukale na obale, ili o sporadičnim pokušajima da se lukom i strijelom ili kopljem usmrte posustale i bolesne jedinke koje su zalutale u zalive.

U doba velike unutrašnjo-političke rascepkanosti i stalnih sukoba u Japanu, poznatom kao “doba zaraćenih zemalja”, koji počinje u drugoj polovini tog stoljeća, pojavio se lov na zdrave jedinke, oko koga se potom razvio i organizovani ekonomski sistem zasnovan na preradi i trgovini produktima dobijenim od kitova.

Bubnjevi i razapete mreže

To sve je doprinijelo i usložnjavanju i grananju duhovne kulture vezane za kitove. Naime, u poznom srednjem vijeku u Japanu je razrađen način lova u kojima su najprije posmatrači sa brda uočavali divovske morske sisare, te dimnim signalima i zastavama o njihovom prisustvu obavještavali ribare, koji bi onda u nekoliko desetina čamaca, lupajući u bubnjeve i lonce dizali graju i tjerali životinje ka mjestu gdje su ih čekale razapete mreže.

Kada bi se oni upleli ili prosto zaustavili, progonitelji bi ih gađali harpunima, koje bi potom vezali za čamac, tako da se ranjena životinja iscrpi vukući i ljude. Onda bi se neko od njih popeo na leđa kita i zadao mu smrtonosne udarce mačem u predjelu glave, pri tom obavezno izgovorivši tri puta budističku molitvu upućenu milosrdnom budi Amidi, što je trebalo da pomogne da se duša golijata ponovo rodi u raju kojim, vjerovalo se, vlada taj vječni adept natprirodnih moći i bezgranične mudrosti, propovijedajući istinu o oslobođenju od patnje i vodeći vjerne do prosvjetljenja.

Lovci bi potom kroz leđno meso probušili rupe kroz koje bi provukli motke, iste privezali za čamce s obje strane leša, i tako, obješenu između dva plovila, lovinu odvlačili do kopna. Često, dok je kit još uvijek davao znake života, ljudi bi zaronili da bi njegovo tijelo obmotali konopcima, a posebno opasan postupak je bilo “zasecanje njuške”, gdje je cilj bio da se kroz nju izdubi šupljina kroz koju bi se provuklo uže kako bi se golema životinja potpuno sputala.

Zasoljeno kitovo meso moglo je duže da se čuva i ispuni stomake čitavih naselja, pa se na hvatanje tihokeanskih gorostasa gledalo kao na nemjerljivu blagodet – spas od masovne gladi. Zakuska pripremljena od kita, jela bi se posljednjeg dana u godini, kao izraz želje da i naredna godina bude srećna i berićetna.

Dio lovine, ribari su kao žrtvu poklanjali šinto svetilištima, da bude prinesena na oltar božanstvima, kao izraz zahvalnosti za ulov, zdravlje i bezbjednost, koje su ona podarila.

Pored mesa i crijeva, konzumirana je i kitova mast. Od nje se, takođe, dobijalo ulje, koje je korišćeno kao gorivo za vatru, odnosno, lampe, ali i kao insekticid. Žile su korišćene kao tetive za luk i žice za muzičke instrumente. Zubi i vilica upotrebljavani su za izradu lutki i tijela šamisena, instrumenta nalik srednjovjekovnoj lauti.

Čak je i prah od izmrvljenih kostiju imao primjenu i to kao đubrivo u ratarstvu. Štaviše, polni organi kitova, koji su ljude impresionirali svojom veličinom, konzumirani su s vjerom da se tim činom može pojačati potencija i plodnost.

Molitve i rituali

Lovci na kitove za uspjeh i sigurnost često su se molili bogu po imenu Ebisu, za kojeg se vjerovalo da je zaštitinik ribara i trgovaca koji daruje obilje u hrani i novcu. No, u pojedinim dijelovima Japana i sam kit je poštovan kao božanstvo, od kojeg se tražila pomoć i kome se zahvaljivalo za to što sa sobom dovodi ili pred sobom goni jata riba.

Istovremeno, pod uticajem budizma, nakon što bi usmrtili kitove, lovci bi vršili ritual kojim s unastojali da umire njihove duše i, uz pomoć sveštenika i njihovih svetih spisa, prevedu ih u novi, (bolji) zagrobni život. Oni bi i iskajavali i svoje grijehe, jer je u budizmu u principu zabranjeno oduzimanje života, pri čemu su, svjedoče zapisi, krivicu naročito osjećali kada bi primijenili taktiku u kojoj bi najprije namjerno ranili mladunca kako bi privukli, izolovali i usmrtili majku.

Mada domaća mnogobožačka religija “šinto”, dodir sa smrću i puštanje krvi doživljava kao zloslutno stanje nečistoće koje može dovesti do velike nesreće za pojedinca i njegovu zajednicu,a budizam prenijet s Korejskog poluostrva i iz Kine, tradicionalno osuđuje ubijanje i konzumiranje mesa, lovci na kitove čini se nisu bili smatrani društvenim otpadnicima kako bi se iz toga moglo pretpostaviti, već relativno uglednim članovima zajednice koji svojom djelatnošću obezbjeđuju neophodnu hranu i mnoštvo za svakodnevni život korisnih proizvoda.

Oni su svoju ekonomsku egzistenciju i društveni status izgradili na povoljnoj okolnosti da su japanska ostrva na putu velikih periodičnih migracija kitova, koji se okruženi lednicima hrane planktonima i ribama na hladnom sjeveru i potom spuštajuu južna, toplija mora kako bi na svijet donijeli potomstvo, nakon čega ponovopohode sjever.

Drevni običaji opstaju i danas iako sada više dio kulturne tradicije nego dubokog vjerovanja, u Japanu i danas postoje lokalni religiozni festivaliu kojima se figure kitova pronose kroz naselja kao darivatelji blagostanja iplodnosti. Tu su i “šinto” svetilišta u kojima se kao sveti objekat kojem se odaje religiozna pošta čuvaju kosti kita, koja su izgrađena iz zahvalnosti za spas odgladi koju su omogućile te životinje ili pijeteta prema njihovoj žrtvi, odnosno, iz želje da se njihovim dušama pruži spokoj.

Takođe, i dalje stoje budistički hramovi u kojima se čuvaju tablice sa imenima koja su posthumno dodijeljena ulovljenim kitovima, skupa sa zapisom o mjestu i danu kada su usmrćeni, kako bi se molitve za spas, odnosno, oslobođenje od patnje u zagrobnom životu mogle uputiti i njihovim duhovima.

Poklon kao simbol blagostanja

U lokalnim zajednicima čiji život gravitira moru, meso morskih kolosa se i dalje poklanja kao gest kojim se želi sreća i boljitak. Kao i u poznom srednjem vijeku, ono i dalje važi za sastojak u ishrani koji donosi dobro zdravlje.

Zapadni borci za očuvanježivotne sredine i prava životinja skloni su tome da sa više naklonosti gledajuna lov na kitove koji sprovode male, tradicionalne, domorodačke zajednice, poput Inuita, u kojima on igra važnu ulogu u pogledu ekonomskog opstanka, ali i kulturnog i duhovnog života.

Možda bi se sličan obzir mogao bar djelimično ukazati i Japanu. On, mada jeste ekonomski visoko razvijena zemlja s velikom populacijom, ima i puno malih ostrva i lokalnih zajednica koje se u svom bitisanju oslanjaju na plodove mora, te značajno kulturno i religiozno nasljeđe vezano za kitove – iskorjenjivanje običaja konzumiranja njihovog mesa pod stranim pritiskom u Japanu bi značilo i uništenje dijela duhovne tradicije i starih običaja, a ne prosto promjenu u ishrani.