“Šetnja” kroz vrijeme! Evo šta se sve događalo 17. oktobra – po godinama

17.10.2023. | 07:03

Danas je utorak, 17. oktobar, 291. dan 2023. Do kraja godine ima 74 dana.

1760. – Rođen francuski filozof Klod Anri Sen-Simon, socijalista utopista, učesnik Američkog rata za nezavisnost. Sen-Simon se u vrijeme Francuske revolucije odrekao plemićke titule. Smatrao je da tradicionalnu državu treba zamijeniti industrijskim društvom i da aristokrati, vojnici i birokrati treba da iščeznu i ustupe mjesto industrijalcima, radnicima i seljacima. Djela: “Industrijski sistem”, “Industrija ili politički, moralni i filozofski razgovori u interesu svih ljudi odanih korisnom radu i nezavisnosti”, “Pisma ženevskog građanina savremenicima”, “Novo hrišćanstvo”, “Stari i novi politički sistem”.

1797. – U italijanskom selu Kampoformio sklopile mir Austrija i Francuska, kojim je ukinuta Mletačka republika. Francuska je uzela mletačke posjede u Albaniji i ostrva u Jonskom moru, a Austrija Veneciju, Istru, Kvarner, Dalmaciju i Boku Kotorsku.

1803. – Rođen mađarski političar Ferenc Deak, glavni “arhitekta” dvojne monarhije 1867, odnosno sporazuma Beča i Budimpešte kojim je stvorena Austro-Ugarska. Predvodio je mađarsku plemićku opoziciju protiv austrijskog kancelara Klemensa Meterniha prije revolucije 1848, a 1865. je objavio projekat o dualističkom uređenju Habsburške monarhije, prihvaćen dvije godine kasnije.

1849. – Umro poljski kompozitor i pijanista Frederik Francišek Šopen, nazvan “pjesnikom klavira”, koji je u vrhunskom romantičarskom maniru komponovao gotovo isključivo klavirsku muziku. Romantičnu muziku oplemenjene jednostavosti i visokog artizma obogatio je novim izražajnim sredstvima, naročito u pogledu harmonije, oblika i pijanističke tehnike, uvodeći novi raspored prstiju na klavijaturi. U kompozicijama se obilato koristio elementima poljske narodne muzike. Iz Poljske je 1830. otišao u Francusku, ne sluteći da više neće vidjeti otadžbinu. Djela: dva koncerta za klavir i orkestar, oko 170 sonata, mnoštvo poloneza, mazurki, valcera, preludijuma, nokturna, etida, skerca, balada.

1855. – Englez Henri Besemer patentirao postupak za preradu sirovog gvožđa u čelik, nazvan po njemu “Besemerov čelik”.

1876. – U Menlo parku kod Njujorka američki pronalazač Tomas Alva Edison osnovao radionicu u kojoj je okupio više vrhunskih stručnjaka, uključujući najistaknutijeg među njima, srpskog naučnika Nikolu Teslu.

1907. – Kodifikacijom pravila međunarodnog običajnog prava, naročito ratnog, koja i sada umnogome važe, završena je druga Bečka mirovna konferencija. U radu skupa su učestvovale 44 države, uključujući Srbiju i Crnu Goru.

1912. – Srbija i Bugarska, devet dana poslije Crne Gore, objavile rat Turskoj, a 18. oktobra na strani balkanskih saveznika u Prvi balkanski rat je ušla i Grčka. Za nepun mjesec dana je oslobođen gotovo cio Balkan od Turaka, a na mirovnoj konferenciji u Londonu Turska se odrekla teritorija u Evropi, izuzev oko grada Jedrena, zbog čega je rat nastavljen do pada Jedrena u martu 1913, a mir između balkanskih saveznika i Turske je potpisan u Londonu 13. maja 1913.

1912. – Rođen italijanski sveštenik Albino Lučani, poglavar Rimokatoličke crkve samo 33 dana, pod imenom Jovan Pavle Prvi. Od 1969. bio je nadbiskup Venecije, a za papu je izabran 26. avgusta 1978. Pod nerazjašnjenim okolnostima je umro krajem septembra, zvanično od srčanog udara, ali je ostala sjenka sumnje da je otrovan zbog reformističkih stavova, oprečnih vrhovima vatikanske kurije.

1915. – Rođen američki pisac Artur Miler, jedan od najboljih dramskih pisaca 20. vijeka, zaokupljen tragičnom vizijom modernog čovjeka kao žrtve različitih pritisaka. Djela: drame “Svi moji sinovi”, “Smrt trgovačkog putnika”, “Vještice iz Salema”, “Pogled s mosta”, “Poslije pada”, “Događaj u Višiju”, “Cijena”, “Slava i razlog zašto”, “Stvaranje svijeta i druga posla”, “Ravno iz raja”, “Nadbiskupova tavanica”, “Američki sat”, zbirka priča “Više mi niste potrebni”, roman “Fokus”, esej “Dramski pisac i atomski svijet”.

1918. – Rođena američka filmska glumica Margarita Karmen Kansino, poznata kao Rita Hejvort, holivudski seks simbol četrdesetih godina 20. vijeka. Filmovi: “Samo anđeli imaju krila”, “Đilda”, “Dama pod sumnjom”, “Nikad se nećeš obogatiti”, “Dama iz Šangaja”, “Odvojeni stolovi”.

1919. – Rođen kineski političar DŽao Cijang, koji je kao premijer bio arhitekta ekonomskih reformi osamdesetih godina 20. vijeka. Naslijedio je 1987. Hu Jaobanga na čelu vladajuće Komunističke partije Kine, ali je oboren sa vlasti 1989. i označen kao jedan od krivaca za studentske demonstracije ugušene u krvi.

1920. – Umro američki novinar i revolucionar Džon Rid, čija su djela “Deset dana koji su potresli svijet” i “Crvena Rusija” najbolja hronika Oktobarske revolucije. Popularnost je stekao kao dopisnik iz Meksika u vrijeme ustanka Fransiska Panča Vilje. Kao socijalista i protivnik imperijalističkog rata u Evropi 1914. je posjetio zapadnoevropska bojišta, a 1915. Grčku, Rumuniju, Srbiju, Rusiju i Tursku, pripremajući knjigu “Rat u istočnoj Evropi”. Napisao je potresne reportaže iz Srbije, u kojoj je bio u aprilu i maju 1915. U Rusiju je došao 1917. i oduševio se komuinističkom revolucijom. Vrativši se u SAD postao je jedan od osnivača Komunističke partije i član Izvršnog odbora Kominterne. Poslije smrti od tifusa u Bakuu sahranjen je pod zidinama Kremlja u Moskvi.

1945. – Na talasu masovnih protesta obespravljenih “beskošuljaša” u Argentini je vlast prigrabio pukovnik Huan Domingo Peron. Pod snažnim pritiskom osiromašenih Argentinaca pušten je iz zatvora samo nekoliko dana pošto je izgubio položaj u vojnoj vladi i istog dana se trijumfalno obratio pristalicama na mitingu u Buenos Ajresu na kojem se okupilo 300.000 ljudi.

1961. – U Parizu u sukobu francuske policije sa alžirskim demonstrantima, koji su protestovali protiv kolonijalne vladavine Francuske nad njihovom zemljom, prema zvaničnoj verziji poginulo troje ljudi, ali grupe za ljudska prava su tvrdile da je broj žrtava veći od 240.

1972. – Umro srpski princ Đorđe Karađorđević, stariji sin kralja Petra Prvog, koji se odrekao prava na prijesto i posvetio vojničkoj karijeri. Do 16. godine je u Petrogradu služio u paževskom korpusu s mlađim bratom Aleksandrom i vratio se u Srbiju kada je Petar Prvi 1903. postao kralj. Učestvovao je u oba balkanska i u Prvom svjetskom ratu, a u jurišu na Mačkovom kamenu 1914. teško je ranjen. Poslije oslobođenja zemlje bio je žrtva dvorskih spletki, proglašen je maloumnim i do početka Drugog svjetskog rata je bio na prinudnom liječenju. Odbio je da se 1941. godine pridruži vladi i kralju u izbjeglištvu, a potom i njemačku ponudu da se nastani u Bijelom dvoru.

1989. – U zemljotresu južno od američkog grada San Franciska poginulo 67 i povrijeđeno više od 600 ljudi.

1994. – Jordan i Izrael saopštili namjeru da postignu istorijski mirovni sporazum i tako poslije 46 godina okončaju međusobno ratno stanje.

1994. – Mirovni posrednici UN saopštili da su se vlada Angole i pobunjenički pokret UNITA načelno saglasili da okončaju skoro 20-godišnji građanski rat u toj afričkoj zemlji.

1996. – Ruski predsjednik Boris Jeljcin smijenio je šefa moćnog Savjeta bezbjednosti Rusije Aleksandra Lebeda, koji je četiri mjeseca ranije stupio na tu dužnost, samo dan pošto je ministar unutrašnjih poslova Anatolij Kulikov optužio bivšeg generala da pokušava da prigrabi svu vlast.

1997. – Na Kubi sahranjeni posmrtni ostaci Ernesta Če Gevare, tri decenije pošto je ubijen u Boliviji. Posmrtni ostaci legendarnog gerilskog vođe položeni su u mauzolej u gradu Santa Klara.

1998. – Bivši čileanski diktator Augusto Pinoče uhapšen u Londonu, gdje se oporavljao od operacije, poslije zahtjeva Španije za njegovo izručenje radi suđenja za ubistva stotina španskih državljana tokom njegove diktatorske vladavine Čileom.

2001. – Grupa astronoma iz SAD, Velike Britanije, Australije i Belgije saopštila da je pronašla osam novih planeta koje se okreću oko drugih zvijezda u kosmičkom prostranstvu.

2004. – U Mostaru osveštana crkva Rođenja Presvete Bogorodice, prvi pravoslavni hram u dolini Neretve koji je u potpunosti obnovljen nakon rušenja u posljednjem ratu.

2006. – Ministri spoljnih poslova zemalja EU usvojili preporuku da Rumunija i Bugarska budu primljene u članstvo Unije u januaru 2007. godine.