Šta se sve dogodilo 16. septembra? Prošetajte “kroz istoriju” i saznajte svu istinu

16.09.2021. | 07:37

Danas je četvrtak, 16. septembar, 259. dan 2021. Do kraja godine ima 106 dana.

1380. – Umro francuski kralj Šarl Peti Mudri, koji je kao regent – u vrijeme dok je njegov otac Žan Drugi bio zarobljenik Engleza 1358. ugušio veliki seljački ustanak, poznat kao “žakerija”. Tokom vladavine od 1360. godine u Stogodišnjem ratu uspio je da preotme od Engleza veći dio teritorija izgubljenih za Francusku katastrofalnim Bretanjskim ugovorom.

1387. – Rođen engleski kralj Henri Peti, koji je tokom vladavine od 1413. do smrti 1422. nastavio Stogodišnji rat sa Francuskom. Pobijedio je Francuze 1415. kod Azenkura i osvojio Pariz.

1498. – Umro španski dominikanac Tomas de Torkemada, prvi “veliki inkvizitor” od 1483. do 1494. godine – simbol zloglasne rimokatoličke inkvizicije u Španiji. Kao šef inkvizitorskog tribunala spaljivao je i ljude i “jeretičke knjige”, a kralja Fernanda Petog ubijedio da 1492. izda dekret o protjerivanju Jevreja, poslije čega je 300.000 Jevreja moralo da napusti Španiju.

1736. – Umro njemački fizičar Gabrijel Danijel Farenhajt, koji je 1726. izradio prvi termometar sa živom. Takođe je stvorio skalu za mjerenje temperature od 180 stepeni, nazvanu njegovim imenom, na kojoj je tačka smrzavanja na 32. stepenu, a ne na nuli kao kod Celzijusove skale. Farenhajtova skala u upotrebi je u SAD, ranije i u Velikoj Britaniji.

1745. – Rođen ruski vojskovođa Mihail Ilarionovič Kutuzov, jedan od najvećih vojnih stratega 19. vijeka. Uprkos protivljenju cara Aleksandra Prvog Pavloviča Romanova i generala, u vrijeme napada francuskog cara Napoleona Prvog Bonaparte na Rusiju 1812. – poslije bitke kod Borodina – pustio je Francuze da uđu u Moskvu, a zatim im nanio poraz, tjerajući ih do Pariza. U ratu protiv Otomanskog carstva 1811. veoma je uspješno komandovao ruskom Moldavskom armijom. Zbog njegove velike popularnosti u ruskom narodu, u SSSR-u su u Drugom svjetskom ratu ustanovljena tri stepena “ordena Kutuzov”.

1810. – Masovnim ustankom seljaka koje su predvodili Migel Idalgo i Kastilja i Hose Morales u Meksiku je počela borba za nezavisnost od španskih kolonizatora, završena sticanjem nezavisnosti 1821. Datum izbijanja ustanka slavi se u Meksiku kao Dan nezavisnosti.

1823. – Rođen srpski knez Mihailo Obrenović, koji je Srbiju učinio najjačom vojnom silom Balkana. Vladao je od 1839. do 1842. i od 1860. do 1868, kad je ubijen na Košutnjaku. Zbog bune Tome Vučića – Perišića pobjegao je 1842. u Austriju, gdje je pomagao Vuka Stefanovića Karadžića, Đuru Daničića, Branka Radičevića i druge srpske pisce. Kad se njegov otac knez Miloš Obrenović vratio na vlast 1858, preuzeo je komandu nad vojskom, a 1861. je ustanovio narodnu vojsku od oko 50.000 ljudi i snabdio je modernim oružjem. Iskoristio je tursko bombardovanje Beograda 1862. i poslije dugih pregovora natjerao je 1867. Turke da povuku garnizone iz svih srpskih gradova. Sklapao je saveze sa balkanskim hrišćanima radi rušenja Otomanskog carstva – 1866. sa Crnom Gorom, 1867. sa Grčkom i sa Bugarskim revolucionarnim odborom i 1868. sa Rumunijom i nastojao je da spriječi pad BiH pod austrijsku vlast.

1824. – Umro francuski kralj Luj Osamnaesti, koji je vladao u vrijeme restauracije poslije pada cara Napoleona Prvog Bonaparte. Titulu kralja je nosio od 1795, ali je stvarno vladao od 1814. do smrti, kad ga je na prijestolu naslijedio brat Šarl Deseti.

1859. – Škotski istraživač Dejvid Livingston u istočnoj Africi otkrio veliko jezero NJasa, koje sada dijele Malavi, Tanzanija i Mozambik.

1861. – Zastupništvo grada Zagreba je Vuku Stefanoviću Karadžiću dodijelilo Povelju počasnog građanina, kojom su mu data “sva prava, sloboštine i koristi kao što svakom građaninu Zagreba po zakonu i starom narodnom običaju pripadaju”.

1869. – Rođen srpski arheolog Miloje Vasić, jedan od osnivača arheologije u Srbiji, profesor Beogradskog univerziteta, član Srpske akademije nauka i umjetnosti. NJegovo životno djelo je otkopavanje praistorijskog naselja Vinča. Na osnovu toga postavio je tezu da podunavska kultura potiče iz Sredozemlja i prednje Azije, a ne iz nordijskih zemalja. Objavio je više od sto naučnih radova. Djela: “Preistorijska Vinča, 1 – 4”, “Arhitektura i skulptura u Dalmaciji”, “Žiča i Lazarica”, “Jonska kolonija Vinča”.

1894. – Rođen srpski arhitekta, istoričar umjetnosti i pisac Aleksandar Deroko, član Srpske akademije nauka i umjetnosti, jedan od prvih istoriografa srpske srednjovjekovne i narodne arhitekture, profesor Arhitektonskog i Filozofskog fakulteta u Beogradu. Studirao je arhitekturu u Rimu, Pragu, Brnu i Beogradu, gdje je diplomirao 1926, poslije čega je u Parizu kod profesora Gabrijela Mijea specijalizovao srpsku srednjovjekovnu arhitekturu. Autor je niza projekata, uključujući zgradu Bogoslovskog fakulteta i Svetosavskog hrama u Beogradu i crkve u Novom Sarajevu. Djela: “Narodno neimarstvo 1”, “Narodno neimarstvo 2”, “Srednjovekovni gradovi u Srbiji, Crnoj Gori i Makedoniji”, “Monumentalna i dekorativna arhitektura u srednjovekovnoj Srbiji”, “Rimski spomenici u Đerdapu”, “Arhitektura staroga veka”, “Spomenici arhitekture od 9. do 18. veka u Jugoslaviji”, “Folklorna arhitektura u Jugoslaviji”, “Srednjovekovni gradovi na Dunavu”, “Sveta Gora”, “Sa starim neimarima”, “Stara seoska kuća”, “Stara varoška kuća”, knjiga sjećanja “I ondak je letijo jeroplan nad Beogradom”.

1908. – Beč i Moskva se sporazumjeli da se Austro-Ugarska ne protivi otvaranju Bosfora za ruske brodove, a Rusija austrougarskoj aneksiji BiH, čime je okončana aneksiona kriza koja je prijetila svjetskim ratom.

1923. – Rođen singapurski državnik Li Kuan Ju, otac nezavisnosti Singapura i tvorac zadivljujućeg privrednog buma te države u jugoistočnoj Aziji, premijer od 1959. do 1990. Pod njegovim autoritarnim vođstvom Singapur je preobražen od majušne siromašne britanske kolonije na krajnjem jugu Malajskog poluostrva u prosperitetnu industrijsku i trgovinsku metropolu.

1924. – Rođena američka filmska glumica Beti Perske, poznata kao Lorin Bekol, supruga Hemfrija Bogarta, uz kojeg je igrala uloge samouvjerenih, agresivnih žena. Filmovi: “Duboki san”, “Mračni prolaz”, “Rt Largo”, “Mladić sa trubom”, “Zapisano u vjetru”.

1931. – Italijanske kolonijalne snage zarobile i pogubile libijskog nacionalnog vođu Omara Muktara.

1941. – Vođa nacističke NJemačke Adolf Hitler naredio gušenje ustanka u Srbiji svim sredstvima i onemogućavanje partizana krajnjom svirepošću: za svakog ubijenog njemačkog vojnika mora se strijeljati sto, a za ranjenog 50 srpskih civila, vodeći računa da kazna bude izvedena na zastrašujući način. Srbi su jedini narod prema kojem su Nijemci propisali takvu odmazdu u Drugom svjetskom ratu.

1941. – Poslije ulaska u Iran u Drugom svjetskom ratu trupa SSSR i Velike Britanije, pronjemački monarh Reza šah abdicirao u korist 23-godišnjeg sina Mohamada Reze Pahlavija.

1945. – Posljednji ostaci japanske armije se na kraju Drugog svjetskog rata predali u Hongkongu britanskim snagama.

1963. – Malaja, Sjeverni Borneo, Saravak i Singapur osnovali federaciju.

1967. – Generalni sekretar UN U Tant pozvao SAD da obustave bombardovanje Sjevernog Vijetnama, što je Vašington ignorisao.

1975. – Južnopacifička država Papua Nova Gvineja stekla punu nezavisnost od Australije.

1977. – Umrla grčka operska pjevačica Marija Kalas, jedan od najvećih soprana u istoriji opere. Karijeru je započela 1947. i s ogromnim uspjehom je pjevala na najvećim svjetskim operskim scenama uloge dramskog, lirskog i koloraturnog karaktera.

1978. – U zemljotresu u iranskom gradu Tabas i okolnim selima poginulo najmanje 25.000 ljudi.

1990. – Specijalne jedinice secesionističkog režima u Zagrebu spriječile odavanje pošte žrtvama ustaškog genocida u Jasenovcu u Drugom svjetskom ratu. Naoružani specijalci su blokirali sve prilaze Jasenovcu i onemogućili prelazak građana iz Bosne i Hercegovine u Hrvatsku.

2001. – Kina nakon 15 godina pregovora primljena u Svjetsku trgovinsku organizaciju.

2001. – Odbojkaši SR Jugoslavije osvojili prvo mjesto na Evropskom šampionatu.

2008. – Evropska centralna banka /ECB/ unijela 70 milijardi evra novca na evropsko tržište, poslije propasti američkog investicionog giganta “Leman braders”.