Kada strah pređe granicu: Šta se smatra fobijom i kako se liječi?

09.03.2025. | 20:04

Strah od pauka ili krvi može biti intenzivan, ali ako postane parališući i ometa svakodnevni život, onda može preći u fobiju.

Fobije dovode do izbjegavanja situacija koje podrazumijevaju suočavanje sa strahom, kao što su boravak u prostorijama gdje se može vidjeti pauk ili izbegavanje medicinskih procedura zbog straha od krvi.

Često ljudi kažu da imaju fobiju od nečega što im izaziva nelagodu, ali šta se u psihologiji zaista smatra specifičnom fobijom?

Mnogi ljudi osjećaju jezu kada stoje na ivici visoke litice, a većina bi radije izbjegla da vidi tarantule. Ipak, kod nekih osoba, strah od određene situacije može postati nesrazmeran stvarnoj opasnosti koju ona predstavlja. U tim slučajevima može se postaviti dijagnoza specifične fobije i podrazumijeva intenzivan strah ili anksioznost u vezi sa određenim predmetom ili situacijom.

Da bi strah bio klasifikovan kao specifična fobija, on mora biti uporan – pojavljuje se svaki put kada je osoba izložena predmetu ili situaciji, ometa svakodnevni život, utiče na hobije, odnose ili posao.

“Tada se prelazi granica onoga što nazivamo ‘uznemirenost’ ili ‘poremećaj’. Uznemirenost znači da vas strah obuzima, a poremećaj znači da vas sprečava da živite život onako kako želite”, rekla je Elen Hendriksen, klinički psiholog.

Kategorije specifičnih fobija

Psiholozi svrstavaju specifične fobije u pet kategorija, prema riječima Martina Antonija, kliničkog psihologa.

Životinje: Ova kategorija obuhvata sve životinje. Zmije i pauci su česti okidači straha, a istraživanja u različitim zemljama pokazuju da fobija od pauka pogađa između 2,7 odsto i 9,5 odsto populacije.

Prirodno okruženje: Fobije povezane sa prirodom, kao što su strah od visine, vode ili oluja.

Krv, povrede, injekcije: Ova grupa uključuje strah od igle, operacija, krvi.

Situacione fobije: Strah od određenih situacija ili okruženja, kao što su vožnja, letenje ili boravak u liftovima.

Još jedna kategorija pokriva strahove koji ne spadaju u prethodne grupe, kao što je strah od klovnova ili maskiranih figura. “Ljudi mogu imati strah od bilo čega”, kaže Antoni.

Specifične fobije se ponekad razvijaju nakon traumatičnog događaja ili nakon napada panike koji se povezuje sa određenim okruženjem, što dovodi do samopotvrđujućeg straha od te situacije. Na primjer, osoba koja doživi napad panike tokom vožnje može razviti fobiju od sjedanja za volan, iz straha da će se napad ponoviti i dovesti do nesreće, pojašnjava klinički psiholog, Sandra Kapaldi.

Stručnjaci ističu da anksioznost povezana sa strahom dovodi do precenjivanja vjerovatnoće da će osoba biti izložena predmetu ili situaciji koje se plaši, kao i intenziteta i ozbiljnosti posljedica.

“Ljudi koji imaju jedan anksiozni poremećaj često imaju veće šanse da razviju i druge anksiozne poremećaje”, kaže Martina.

Kako se liječe fobije

Fobije imaju dobro istražen i veoma efikasan tretman i koji može podrazumijevati da se pacijent postepeno izlaže svom strahu u kontrolisanom okruženju. Na primjer, osoba koja ima fobiju od zmija može najpre gledati talasastu liniju na papiru, zatim crtež zmije, potom fotografiju zmije i na kraju – pravu zmiju. Ova postepena izloženost pomaže mozgu da se navikne na stimulus i smanji reakciju straha, piše Lajv Sajans.