Male boginje – šta su, kako se prenose, imunitet i vakcinacija

14.01.2023. | 19:12

Male boginje, poznate i kao morbili ili boginje, su akutno, veoma zarazno virusno oboljenje koje uglavnom pogađa djecu i uzrokuje opštu malaksalost, povišenu temperaturu, curenje iz nosa i kašalj, a ponekad može da dovede i do teške kliničke slike.

Šta su male boginje i kako se prenose?

Male boginje su akutno, veoma zarazno virusno oboljenje, koje se prenosi kapljičnim putem (kašljanjem, kijanjem ili u direktnom kontaktu sa sekretom iz nosa ili ždrela inficiranih osoba). Oboljele osobe su najzaraznije dva do četiri dana prije i do četiri dana nakon izbijanja ospe.

Kod ove bolesti se registruju sezonske oscilacije u javljanju sa porastom obolevanja tokom perioda kasne zime i proljeća. Čovek je jedini prirodni rezervoar virusa.

Klinička slika i komplikacije bolesti

Inkubacioni period (vrijeme od izloženosti virusu do pojave prvih simptoma bolesti) prosječno iznosi 10 do 12 dana (a kreće se u intervalu od sedam do 18 dana). Početak bolesti karakterišu povišena temperatura, malaksalost, crvene i vodnjikave oči, curenje iz nosa i kašalj.

Karakteristična crvena makulopapulozna ospa se prvo javlja na licu, unutar dva do četiri dana od početka simptoma, a potom se širi ka trupu i ekstremitetima. Ospa obično traje četiri do šest dana i najčešće je praćena blagim perutanjem kože.

Teška klinička slika sa komplikacijama se javlja kod nedovoljno uhranjene djece, posebno one koja imaju nedostatak vitamina A u ishrani, kod onih osoba kod kojih je imunski sistem oslabljen zbog neke druge bolesti, češća je kod djece mlađe od pet i osoba starijih od 20 godina.

Osobe koje su preležale male boginje imaju doživotni imunitet

Pad imuniteta poslije bolesti može da traje nekoliko nedjelja i razlog je povećane osetljivosti na druge infekcije, a posebno na infekcije koje uzrokuje streptococcus pneumoniae.

Komplikacije se javljaju u oko 30 odsto prijavljenih slučajeva, a čine ih infekcije srednjeg uha (7-9%), prolivi sa dehidratacijom (6%), zapaljenje pluća (1-6%), slepilo i postinfektivni encefalitis – zapaljenje mozga (1 na 1000 slučajeva), kao i subakutni sklerozirajući panencefalitis (SSPE) u 1 na 100.000 slučajeva.

Kao posledica navedenih komplikacija malih boginja mogući su i smrtni ishodi.

Ko je u riziku da oboli?

Nevakcinisana djeca su u najvećem riziku od obolevanja, kao i svaka druga osoba bez obzira na uzrast koja nema imunitet (bilo da je nevakcinisana, nepotpuno vakcinisana ili nije bila u prilici da oboli od ove bolesti).

Vakcina i imunitet

Rutinska imunizacija dece određenog uzrasta sa visokim obuhvatom (više od 95 odsto) je ključna javnozdravstvena strategija u sprečavanju i odstranjivanju ove bolesti.

Serološke studije su pokazale da se kod 99% djece koja su primila dve doze vakcine protiv malih boginja, zaušaka i rubele (MMR) u uzrastu nakon navršenih 12 mjeseci razvija adekvatan imunski odgovor.

Aplikovanje druge doze vakcine je neophodno zbog činjenice da jedan broj djece (oko 5%) nakon davanja prve doze ne razvija adekvatan imunski odogovor, kao i zbog uticaja na dužinu trajanja imuniteta.

Vakcine indukuju dugotrajan i snažan imunitet kod vakcinisanih, pružaju individualnu a kod visokog obuhvata i kolektivnu zaštitu (kolektivni imunitet) koja je od izuzetne važnosti jer se tako štite i one osobe koje iz objektivnih razloga nisu mogle biti vakcinisane i jer je to jedini način da se spreči cirkulacija virusa i bolest eliminiše iz populacije.

Aktivna imunizacija protiv malih boginja, zaušaka i rubele

Primarna vakcinacija protiv malih boginja, zaušaka i rubele sprovodi se kod djece od navršenih 12 mjeseci jednom dozom kombinovane vakcine protiv malih boginja, zaušaka i rubele – MMR vakcina.

Revakcinacija (druga doza vakcine) se sprovodi primenom MMR vakcine pre upisa u prvi razred osnovne škole, a izuzetno u toku prvog razreda osnovne škole.

Neimunizovana i nepotpuno imunizovana lica (izuzev onih kod kojih postoje trajne kontraindikacije) treba da se vakcinišu nedostajućim dozama MMR vakcine do navršenih 18 godina života, a prema epidemiološkim indikacijama i kasnije. Minimalni razmak između davanja dve doze MMR vakcine iznosi četiri nedelje.

Osjetljive kontakte (bez prethodno stečenog imuniteta) obolelih od morbila potrebno je vakcinisati MMR vakcinom što pre, a najkasnije unutar 72 sata od kontakta.

Aktivna imunizacija lica zaposlenih u zdravstvenim ustanovama

Lica zaposlena u zdravstvenim ustanovama koja nisu preležala ili nisu vakcinisana protiv malih boginja, rubele i zaušaka, u slučaju obolevanja mogu predstavljati izvor infekcije za pacijente, druge zaposlene, kao i osobe iz bliskog kontakta u populaciji.

Za sva lica zaposlena u zdravstvenim ustanovama koja su rođena 1971. godine i kasnije aktivna imunizacija MMR vakcinom je obavezna.

Aktivna imunizacija sprovodi se sa dve doze MMR vakcine u razmaku od najmanje 28 dana (četiri nedelje), odnosno jednom dozom MMR kod onih osoba koje su prethodno primile jednu dozu M/MM vakcine.

Aktivna imunizacija se sprovodi sa jednom dozom MMR vakcine i kod osetljivih lica koja su u pratnji maloletnih lica koja se hospitalizuju.

MMR vakcina

MMR vakcina je kombinovana virusna vakcina koja se pravi od oslabljenih virusa uzročnika malih boginja, zaušaka i rubele.

Pored opštih kontraindikacija (akutna bolest, povišena temperatura, alergijska reakcija na prethodnu dozu ili sastojak vakcine), posebne kontraindikacije za davanje su trudnoća i stanje oslabljene otpornosti organizma.

Najčešće neželjene reakcije nakon vakcinacije su bol i crvenilo na mestu aplikacije vakcine, a u tri do pet odsto vakcinisanih dolazi do pojave tzv. „male bolesti“ u periodu koji odgovara prosečnom vremenu inkubacije za svaku bolest od kojih vakcina štiti.

Simptomi se javljaju u vidu kratkotrajne ospe i/ili povišene temperature, i/ili uvećanja limfnih i pljuvačnih žlezda, prolaznog su karaktera i ne zahtevaju liječenje.