Prelom je moguć i bez jakog udarca: Evo šta se događa kad kost pukne zbog zamora materijala

11.01.2025. | 22:55

Mnogo ljudi ne zna da je prelom kostiju moguć i bez jakog udarca ili pritiska. Posebno kad se pretjera sa sportom posle pauze – prijeti takozvana stres fraktura. Kako je izbjeći?

Stres frakture mogu pogoditi svakoga ko pretjeruje sa sportom.

“One u istoj mjeri pogađaju takmičare i rekreativce. Reč je o relativnom preopterećenju”, objašnjava Karsten Holander za DW.

“Neko se, na primjer, u novogodišnjoj noći prijavi za učešće na proljećnom maratonu i počne da trenira trčanje od nula do 20, zatim do 40, ili čak do 60 kilometara nedjeljno. To su trenuci visokog rizika”, priča ovaj profesor sportske medicine na Medicinskom fakultetu u Hamburgu.

“U istoj situaciji može se naći profesionalni sportski trkač nakon četvoronedeljne pauze – recimo, jedan sportski trkač na koledžu koji nakon raspusta počinje ponovo da trenira uz visok nivo opterećenja.”

Holander je od nedavno i glavni ljekar Njemačkog atletskog saveza (DLV).

“U sopstvenoj karijeri trčanja na srednje staze uspeo sam da prođem sa samo jednom nižestepenom stres frakturom”, otkriva sportski ljekar, koji ovu vrstu povreda istražuje još od studentskih dana.

Šta ukazuje na mogući stresni prelom

Klasični prelom kosti nastaje kada sila, na primjer od udarca ili pritiska nogom, iznenada spolja djeluje na kost.

Nasuprot tome, stres fraktura – koja se često naziva i prelomom zbog preopterećenja – nastaje usljed postepenog oštećenja kosti. One variraju od edema – bolnog nakupljanja vode u kostima – do preloma.

“Bolovi su u pravilu prisutni na početku trčanja sa tendencijom da se pogoršavaju, tako da se ne može trčati do zacrtanog cilja”, ovako Holander opisuje signale koji ukazuju na mogući stres prelom.

“Oni se razlikuju od povreda tetiva, koje nakon perioda zagrijavanja možda neće biti tako bolne kao na početku”, dodaje on.

Najčešće su tom riziku tokom trčanja izloženi potkolenica i stopalo. Ako neko osjeti tup bol u kostima, treba da se obrati ljekaru. Postupcima snimanja, poput magnetne rezonance (MRI) ili scintigrafije, može se utvrditi da li je neko pretrpeo stres frakturu.

Većina slučajeva događa se pri trčanju

U principu, stres frakture mogu se pojaviti u svakoj vrsti sporta. Pre svega su ugrožene kosti koje su posebno izložene opterećenju.

Prelomi kod veslača i onih koji igraju golf češće se javljaju na rebrima, kod tenisera na laktu ili podlaktici, u blizini skočnog zgloba kod onih koji se bave skakanjem ili košarkom, kao i na kostima stopala i skočnom zglobu.

Kada se dižu tegovi ili bavi gimnastikom, ugroženi su posebno lukovi pršljenova.

Međutim, većina stres preloma zabiležena je tokom trčanja.

“S jedne strane, trčanje je veoma popularan sport u Nemačkoj sa 18 do 20 miliona onih koji se bave njim. I upravo se u tom segmentu bilježi veliki broj slučajeva. S druge strane, udarne sile koje se javljaju prilikom doskoka važan su faktor za stresne povrede kostiju”, objašnjava Holander.

Sportistkinje su više izložene riziku

Prema rezultatima studija, žene su dva puta više izložene riziku od stres preloma kostiju nego muškarci. Postoji više razloga za to.

Kod žena je često niža gustina kostiju, a važan je i nivo hormona.

“Bitnu ulogu pri tome može imati i vrsta kontracepcije: u kojoj meri preparati ometaju razmjenu materija?”

Zbog toga su u ljekarski tim njemačkog Atletskog saveza uključeni i sportski ginekolozi.

Osim toga, poremećaji u ishrani češće su prisutni kod sportistkinja nego kod sportista. I oni povećavaju rizik od stres fraktura.

“Po svaku cijenu se zato mora izbjeći premali relativni unos energije”, ističe Holander.

Unositi dovoljno kalcijuma, ali ne previše

Kako bi spriječili povrede uzrokovane preopterećenjem, sportisti bi trebalo da paze da njihovo tijelo bude snabdjeveno dovoljnom količinom kalcijuma i vitamina D.

Kalcijum stabilizuje kosti, dok vitamin D osigurava da se kalcijum bolje apsorbuje u organizmu i ugradi u kosti.

Tokom ljetnjih mjeseci kod bavljenja sportom dobija se dovoljno vitamina D, takozvanog “hormona Sunca”, dok se kalcijum mora dodatno unijeti u organizam.

U pravilu, dnevna potreba od oko 1.000 miligrama kalcijuma lako se može pokriti zdravom ishranom, na primjer mliječnim proizvodima, povrćem ili mineralnom vodom koja sadrži više kalcijuma.

“Vegetarijanci ili vegani koji konzumiraju napitke kao zamenu za mleko, trebalo bi da budu oprezniji, jer su neki od tih proizvoda sa kalcijumom, a drugi bez njega”, ističe Holander.

Čak i ako se kalcijum izlučuje znojem tokom intenzivnog treninga, ne treba olako posezati za tabletama kalcijuma kako bi se nadoknadio deficit, upozorava naučnik:

“Prevelika konzumacija kalcijuma može biti opasna, jer, između ostalog, može povećati rizik od stvaranja kamena u bubrezima.”

Razumno planiranje treninga

Kako su stres frakture posljedica preopterećenja kostiju, Holander preporučuje razumno planiranje treninga.

“Opterećenje se ne bi smjelo povećavati za više od 20 odsto iz jedne u drugu nedjelju. To se odnosi na ukupnu pređenu udaljenost tokom nedjelje, na najdužu dionicu tokom trčanja, ali i intenzitet i obim pojedinačnih intervala trčanja.”

Aplikacije za fitnes na pametnom telefonu ili pametnom satu mogu biti od pomoći u kontroli opterećenja. Neće škoditi ni biomehanička analiza. I lični stil trčanja takođe određuje koliko je opterećenje kostiju.

“Preventiva je visoka frekvencija, odnosno manji koraci. Opterećenje po koraku je tada manje”, savetuje ovaj sportski lekar.

Šta ako ipak dođe do preloma zbog preopterećenja?

Tada je glavni prioritet zaštita povrijeđene kosti. Za razliku od “klasičnih” preloma, kod stres fraktura se slomljeni djelovi kosti rijetko pomjeraju. Zbog toga obično nije potrebna potpuna imobilizacija kosti gipsom.

Čak i tada su treninzi mogući, iako na drugačiji način.

“Strastveni trkači uglavnom žele da izbjegnu pauzu u treningu”, kaže Holander.

“Oni će u tom slučaju radije praktikovati vožnju bicikla ili vodeni džoging.”