Danas nosimo Natalijinu ramondu: Ovaj cvijet nosi snažnu poruku za Srbe

11.11.2024. | 12:10

Natalijina ramonda – cvijet koji se nosi na reveru, na Dan kada je potpisano primirje u Prvom svjetskom ratu, 11. novembra, govori o srpskom narodu, iskušenjima koja je prošao tokom i poslije Prvog svjetskog rata i o vaskrsnuću Srbije.

Natalijina ramonda poznata kao “cvijet feniks” postala je simbol srpskog stradanja u Prvom svjetskom ratu, kada je poginula gotovo trećina ukupnog stanovništva, budući da ima osobinu da se kada nastupi sušni period, pritaji i osuši, da bi sa pojavom vode “vaskrsnula” i ponovo ozelenela.

Ponovno rađanje povezuje se sa činjenicom da je i Srbija uspjela da “stane na noge”, nakon iscrpne borbe.

Amblem Dana primirja u Srbiji sastoji se od motiva odlikovanja Albanske spomenice s početka 20. vijeka, zeleno-crne trake koja okružuje stilizovani prikaz ljubičastog cvijeta, Natalijine ramonde, koji na današnji dan nosimo na reveru sa ponosom i vjerom u snagu naroda da se podigne i iz najtežih vremena.

Natalijina ramonda (Ramonda nathaliae) pripada familiji Gesneriaceae, koja uglavnom obuhvata biljne vrste rasprostranjene u tropskim i subtropskim oblastima. Natalijina ramonda je visoka do 10 centimtara. Tamnozeleni i eliptični listovi obrazuju rozetu koja leži na kamenitoj podlozi. Na vrhu stabljike nalazi se po nekoliko ljubičastih cvjetova. Cvjeta u periodu od aprila do juna. Tokom sušnih perioda biljka je sasušena, smežurana i braonkaste boje.

Ramonde su relikti tercijera, vremena kada je klima u Evropi bila toplija i vlažnija. Za vrijeme ledenog doba one su našle skrovište u klisurama i kanjonima gdje ih danas najčešće i nalazimo. Ove biljke, “živi fosili”, nepovoljne uticaje spoljašne sredine u velikoj mjeri preživljavaju zahvaljujući poikilohidričnosti.

Naime, kada nastupe nepovoljni uslovi na staništu, kao što su nedostatak vlage, niske ili visoke temperature, dolazi do usporavanja fiziološke aktivnosti i biljka ulazi u tzv. anabiozu, fiziološko stanje u kome se njihov metabolizam usporava, a nadzemni organi dehidriraju. Nakon što se povoljni vlažni uslovi ponovo uspostave, biljka se postepeno oporavlja, uspostavlja normalnu fiziološku aktivnost i ozelenjava.

Ovu jedinstvenu pojavu, prvi je uočio botaničar Pavel Černjavski, koji je slučajno prosuo vodu po jednom herbarskom primjerku R. nathaliae. Kada je sutradan otvorio herbarijum ugledao je zelenu biljku.

Natalijinu ramondu 1882. godine, u Jelašničkoj klisuri nadomak Niša, otkrio je poznati srpski ljekar i botaničar, dr Sava Petrović. Bio je dvorski ljekar kralja Milana Obrenovića koji je u to vrijeme svoju funkciju obavljao iz Niša. Iako je prvenstveno želio da novootkrivenoj vrsti da ime niška ramonda, odlučuje da u čast kraljice Natalije Obrenović vrsti da ime Natalijina ramonda.

Natalijina ramonda je treća i posljednja otkrivena vrsta iz roda ramodni, poslije srpske ramonde nađene na Rtnju od strane Josifa Pančića, i Ramonda myconi, koja je endemit Pirinejskog poluostrva.

Natalijina ramonda osim u Srbiji raste i u Makedoniji, sjevernoj Grčkoj, Albaniji, Crnoj Gori, na sjeverozapadu Bugarske. Na visokim planinama i to onim koje su bile svjedok ratne golgote srpske vojske.

Nalazi se po obroncima Nidže, nepristupačnim kamenjarima Albanije, stijenama sjeverne Grčke, vrletnim klisurama, na sjevernim, hladnim mjestima jugoistočne Srbije… Tamo gdje su ostale biljke odavno odustale, ona prkosom procvjeta.

Natalijina ramonda je endemo-reliktna vrsta, u Srbiji je u grupi Zakonom strogo zaštićenih vrsta, što znači da je njeno sakupljanje i narušavanje staništa strogo zabranjeno i kažnjivo. Opstanak ove vrste ugrožava narušavanje povoljnih uslova na njenom staništu usljed mikroklimatskih promjena, infrastrukturna urbanizacija, izgradnja brana u klisurama i kanjonima, sakupljanje jedinki u hortikulturne svrhe.

Zavod za zaštitu prirode radi na očuvanju vrste, pa su područja na kojima ona raste proglašena za zaštićena područja – Park prirode “Sićevačka klisura”, Specijalni rezervat prirode “Jelašnička klisura”, Specijalni rezervat prirode “Suva planina”, Nacionalni park “Šar planina”, prenosi Ona.rs.